آخرین نوشته ها
آمار بازدید
بازدیدکنندگان تا کنون : ۹۲٫۶۲۳ نفر
بازدیدکنندگان امروز : ۵ نفر
تعداد یادداشت ها : ۱۹۸
بازدید از این یادداشت : ۲۱۳

پر بازدیدترین یادداشت ها :
برگرفته از مجلد اول مستدرک الذریعۀ احمد حلی و در حاشیۀ آن

مقدمه
انتشار نخستین مجلد کتاب پر نکتۀ «مستدرک الذریعة» نوشته استاد احمد علی مجید الحلّی (کربلا: العتبة العباسیة، ۱۴۴۰) فرصتی مغتنم است که یک بار دیگر نام و یاد محدث نوری احیا شود و نویافته‌ها و ناگفته‌هایی در بارۀ این بزرگ مرد مطرح شود.
ارادت نویسندۀ کتاب به محدث نوری – که از نزدیک و ضمن چند جلسه ملاقات حضوری شاهد آن بوده ام – سبب شده تا نکته‌های جدید در بارۀ مرحوم نوری را از دست ننهد و در جای جایِ کتابش تذکر دهد. این نکته‌ها فضای جدیدی را برای این بنده پدید آورد تا از سویی به یافته‌های استاد حلی اشاره کنم و از سوی دیگر نکاتی بر آنها به عنوان تعلیقه بیفزایم.
در اینجا زحمات جناب حلی را ارج می‌نهم که بابی جدید در روزآمد سازی ذریعه گشود و راهی تازه نشان داد.

متن

نکته اول
نویسنده به نسخه ای از کتاب الاستیفاء (تلخیص الشافی) که در تملک محدث نوری بوده و اکنون در کتابخانه مسجد اعظم قم است، اشاره کرده و به توصیف مفصل آن پرداخته است. (ص ۱۴۲ تا ۱۴۴).
تعلیقه: یکی از بایسته‌های جدی در مورد مرحوم نوری استخراج فهرست کتابخانۀ شخصی ایشان است، که خوشبختانه خود ایشان فهرستی برای آن نوشته و موجود است. ولی باید نکاتی بر آن افزود. مهمترین بخش این افزوده ها، تعیین سرنوشت این نسخه ها است که پس از فوت نوری پراکنده شده است.
به تفصیلی که مرحوم استاد حائری برای این بنده بیان کرد، یکی از شاگردان مرحوم آیت الله بروجردی میرزا علی بهزادی نوۀ محدث نوری بود که مرحوم بروجردی بسیار ایشان را ارج می‌نهاد. به کمک او بسیاری از نسخه‌های خطی کتابخانه محدث نوری را یافت و خرید و به کتابخانه‌های تحت نظر خود در قم و نجف و کرمانشاه فرستاد. لذا بخشی از کتابهای مورد تملک محدث نوری به این سه مرکز یا در کتابخانه شخصی آیت الله بروجردی منتقل شده است.
همچنین تکمیل و استدراک این فهرست، از زمان اتمام نگارش فهرست تا آخر عمر مرحوم نوری کار مهم دیگری است که باید انجام شود. یادداشتها و تعلیقات نوری بر این کتابها بخشی از آثار مکتوب نوری است که تا کنون کمتر به آن توجه شده است. به یک نمونۀ آن در سطور آینده اشاره می‌شود.

نکته دوم
احمد حلی نسخه ای از تبصرة المتعلّمین علامه حلّی را شناسانده که در اختیار محدث نوری بوده و نوری تعلیقاتی بر آن زده است. این نسخه هم اکنون در کتابخانه مرحوم سید حسن صدر در کاظمیه محفوظ است. (ص ۲۲۶ و ۲۲۷)
تعلیقه: از یادداشت محدث نوری بر این نسخه بر می‌آید که این تعلیقات شامل فتواهای نوری است. لذا همان گونه که احمد حلی تذکر داده، این تعلیقات، سندی بر فقاهت محدث نوری است؛ در حالی که تا کنون سندی بر این مدعا ارائه نشده بود و فقط در شماری از اجازات، از ایشان به تعبیر "خاتم الفقها و المجتهدین" یا تعبیرات مشابه یاد شده بود. لذا نشر این تعلیقات فصلی جدید در معرفی سیمای علمی محدث نوری تواند بود.

نکته سوم
حلی در ص ۲۴۵ و ۲۴۶ کلام محقق تهرانی را در مورد حواشی بر مستدرک الوسائل محدث نوری نقل می‌کند. آنگاه اشاره می‌کند که تهرانی صاحب این حواشی را معرفی نکرده است. آنگاه حلی احتمال می‌دهد که مراد شیخ آقا بزرگ، سید حسن صدر باشد. حلی می‌افزاید که تعلیقات صدر را که بر نسخه چاپ سنگی مستدرک بوده، استخراج کرده و ضمن یک کتاب مستقل چاپ کرده است.
تعلیقه: این احتمال حلی بجا است، ولی یک احتمال دیگر نیز می‌رود که مراد از آن تعلیقات خود شیخ آقا بزرگ بر مستدرک باشد. برخی از این تعلیقات را محقق طباطبایی در حاشیۀ نسخه خود منتقل کرده که این بنده در این نسخه (موجود در کتابخانۀ محقق طباطبایی در قم) دیده ام. استخراج و نشر آنها کاری مفید است. البته بیشتر این حواشی در بخش خاتمۀ رجالی کتاب است. چنانکه حواشی آیت الله شبیری زنجانی بر مستدرک (که مؤسسۀ کتابشناسی شیعه ضمن مجلدات جرعه ای از دریا در دست نشر دارد) نیز عمدتاً در بخش خاتمه مستدرک است.
این نکته را بیفزایم که یکی از کارهای مفید، تجمیع این حواشی و حواشی بزرگان دیگر بر مستدرک در یک نوشتار مستقلّ است که یافتن و تحقیق و تدوین آنها همتی مردانه می‌طلبد.

نکته چهارم
نویسنده کتاب توضیحات مبسوط در مورد کتاب ارزشمند کشف الاستار محدث نوری داده است. این کتاب در مورد حضرت بقیة الله ارواحنا فداه و در پاسخ به ردیۀ منظوم (به احتمال قوی، سرودۀ آلوسی بغدادی) است. (ص ۲۷۵ و ۳۷۷ و ۳۷۸).
تعلیقه: جدیدترین و بهترین تحقیق کشف الاستار، کاری است که استاد احمد حلی در طول چند سال به انجام رسانده و توسط عتبه عباسیه منتشر کرده است. این بنده نیز در معرفی این تحقیق مقاله ای در مجله آینه پژوهش نوشتم (شماره ۱۳۴ ، سال ۱۳۹۱ شمسی) که ترجمۀ ملخص آن به زبان اردو در مجلۀ المنتظر چاپ هند منتشر شد. مقدمة التحقیق آن کتاب، خود رساله ای مستقل در بارۀ مرحوم نوری و این کتاب به شمار می‌آید که سرشار از نویافته هاست و جای آن دارد که به فارسی ترجمه شود. نویسنده فقط برخی از نکات آن مقدمه را در اینجا آورده است.
نیز نویسنده ذیل «لهب النیران» (ص ۳۸۴ و ۳۸۵) چنین آورده که این کتاب شباهتی به کشف الاستار دارد و شاید مسودۀ آن باشد. لذا شیخ علی خاقانی آن را به محدث نوری نسبت داده است. به هر حال، وجود نسخۀ این کتاب در کتابخانۀ کاشف الغطاء فرصتی به دست می‌دهد تا نسبت آن به محدث نوری و ارتباط آن با کشف الاستار در مجال دیگر بررسی شود.

نکته پنجم
شیخ آقا بزرگ از نسخه ای از شرایع الاسلام محقق حلی نام می‌برد که محمد فرزند اسماعیل هرقلی کتابت آن را در روز ۱۵ ماه رمضان ۶۷۰ به انجام رسانده است و اجازات مختلف که بر آن نوشته شده ارزش آن را می‌رساند. نسخه آن در تملک محدث نوری بوده و پس از آن به برخی از دانشوران نجف رسیده است.
نویسنده کتاب، خبر می‌دهد که این نسخه اکنون در کتابخانه آیة الله حکیم موجود است. آنگاه برخی از اطلاعات ذریعه را تصحیح و تکمیل می‌کند. (ص ۳۲۰ تا ۳۲۲).
تعلیقه: این نسخه علاوه بر ارزش نسخه شناسی اطلاعاتی در بارۀ اسماعیل هرقلی عرضه می‌کند که تشرّف او به محضر حضرت مهدی علیه السلام و شفا یافتن او به دست حضرتش را مستند می‌کند.

نکته ششم
محقق تهرانی در شرح حال محدث نوری نوشته اند که ایشان منبر می‌رفته و وعظ می‌کرده و منبرهای او را شیخ محمد حسین قمشه ای می‌نوشته است. البته نسخه ای از این نوشتار قمشه ای در دسترس نیست. (ذریعه ج ۱۹ ص ۳۶۸). حلی می‌نویسد که نسخه ای از دو منبر مرحوم نوری به خط و با تعریب شاگرد او شیخ محمد حسین کاشف الغطاء به دست آمده، یکی در باب تقوا و دیگری در بارۀ آداب مجاورت حرم ائمه. این دو مجلس با تحقیق محمد الوکیل چاپ شده است. (مستدرک الذریعه ص ۴۵ و ۳۹۸).
تعلیقه: رساله در آداب مجاورت را می‌توان مکمل بحثی دانست که مرحوم نوری تحت عنوان آداب زیارت به فارسی در کتاب تحیة الزائر آورده و در آن ۴۳ وظیفۀ زائر حرمهای معصومین را بر شمرده است. در بارۀ این بخش، محقق تهرانی می‌گوید که می‌توان آن را رساله ای مستقلّ به شمار آورد. شیخ عبدالله مامقانی نیز در کتاب مرآة الکمال، محتوای این بخش را به عربی آورده است. نگارندۀ سطور، این بخش را با تحقیق و تعلیقات در سال ۱۳۷۸ شمسی / ۱۴۲۰ قمری به مناسبت یکصدمین سال رحلت محدث نوری تحت عنوان آداب زیارت منتشر کرده است (با همکاری محمد حسین صفاخواه).
نیز نگارندۀ این سطور، دو مجلس یادشده را یادشده از کتاب عربی به فارسی ترجمه کرده و طیّ دو گفتار مستقلّ در فضای مجازی نشر داده است.
نشانی آنها:
گفتاری در تقوا
گفتاری نویافته از محدث نوری


نکته هفتم
نویسنده ذیل مصباح الجنان (ص ۴۲۲ و ۴۲۳) و نیز ذیل مفاتیح الجنان (ص ۴۳۲ و ۴۳۳) در بارۀ کتاب ضعیف مفتاح الجنان توضیحات گسترده ای آورده است. ضمن آن نظر محدث نوری و محدث قمی را نقل می‌کند.
تعلیقه: این توضیحات، اهمیت و ضرورت نگارش مفاتیح الجنان توسط محدث قمی را تا حدی نشان می‌دهد. بعلاوه تعصب محدث قمی و استادش محدث نوری بر نقل صحیح روایات و پرهیز از نقل‌های ضعیف را در ضمن این توضیحات می‌توان دید. این نکته را از بررسی مقایسه ای بیشتر بین دو کتاب مفتاح الجنان و مصباح الجنان از یک سوی، و مفاتیح الجنان از سوی دیگر می‌توان دریافت.
توضیحات این کتاب فقط نقطۀ آغازی بر چنین پژوهشی تواند بود، وگرنه در این زمینه جای سخن بسیار است.

نکته هشتم
نویسنده ذیل یکی از کتابهای شیخ محمد باقر بهاری همدانی (که اجازه روایی از محدث نوری داشته) به یکی از آثار مهدوی او اشاره کرده است. (ص ۴۲۶)
تعلیقه: مرحوم بهاری در زمرۀ عالمانی است که دهها کتاب در بارۀ حضرت بقیة الله ارواحنا فداه نوشته است. احمد رنجبر حیدرباغی در یک مقاله این کتابها را بر شمرده و توضیحاتی در بارۀ آنها بیان کرده است. (بنگرید: توقیت از دیدگاه علامه بهاری، فصلنامه پژوهش‌های مهدوی، شماره ۱۶، بهار ۱۳۹۵)
نسخه‌های خطی بیشتر این کتابها اکنون در کتابخانۀ آیة الله مرعشی در قم موجود است.

نکته نهم
ذیل عنوان نجم ثاقب (ص ۴۶۳ و ۴۶۴) توضیحات گسترده در بارۀ آن کتاب آورده است.
تعلیقه: تقریظ میرزای شیرازی بر این کتاب به خط خودش بر نسخه رضوی این کتاب موجود است. همین تقریظ بر نسخه رضوی نجم ثاقب به خط میرزای شیرازی وجود دارد.
افزون بر آن تقریظ شیخ جعفر محلاتی عالم مقیم شیراز بر چاپ سنگی این کتاب که در شیراز منتشر شده، اهمیت کتاب نجم ثاقب را می‌رساند. متن این دو تقریظ ضمن یادداشت‌های نگارنده تحت عنوان پژواک پژوهش در جُنگ انجمن فهرست نویسان نسخه‌های خطی آمده است.
ناگفته نگذارم که احمد منزوی در فهرست نسخه خطی فارسی در بارۀ نجم ثاقب قضاوتی ناپخته کرده که با رجوع به دقت نظرهای متن کتاب و تقریظ‌های یادشده پاسخ آن را می‌توان یافت.

نکته دهم
فهارس فنی کتاب (منابع، آیات، معصومین، اعلام، عنوان کتابها، اماکن، بیتهای شعر) راه پژوهش را بر پژوهشگر هموار می‌کند. اما جای عنوان انگلیسی در پشت جلد و نیز صفحه عنوان کتاب در پشت جلد، همراه با توضیحی کوتاه به زبان انگلیسی به شدت خالی است.
سه شنبه ۱۷ ارديبهشت ۱۳۹۸ ساعت ۱:۱۹
نظرات



نمایش ایمیل به مخاطبین





نمایش نظر در سایت