این سطور، یادداشتهایی پراکنده در مورد محدث نوری است که امید است اهل تحقیق را به کار آید. در واقع، موادّ خام برای کاری گسترده است که چون به حسب امکانات ظاهری، فعلاً امیدی به سامان یافتن آن ندارم، در اینجا می‌نویسم، شاید دیگران در همین مرحله، از آن بهره گیرند. و لعلّ الله یحدث بعد ذلک أمراً.

از سال 1378 شمسی (1420 قمری) که به مناسبت یکصدمین سال رحلت محدث نوری کارهایی در باره‌اش منتشر شد، تا کنون 16 سال می‌گذرد.
البته در چند دهه اخیر، چند تک‌نگاری در این مورد منتشر شده که فهرست آنها، در اینجا ارائه می‌شود، بدون ادعای استقصا و فقط برای یادآوری به کسانی که از این سطور بهره می‌گیرند و این ناتوان را برای ادامۀ این قلم‌انداز‌های شتاب‌زده تشویق می‌کنند.
این تک‌نگاری‌ها به صورت کتاب، مقدمه مبسوط، مقاله، پایان‌نامه منتشر شده است.
1. محدث نوری رایت نور. محمد صحتی سردرودی. قم: سازمان تبلیغات اسلامی، 1372 ش.
2. مقدمة التحقیق کتاب الفیض القدسی فی ترجمة العلامة المجلسی. سید جعفر نبوی. قم: دار المرصاد، 1420 ق.
3. ترجمه فارسی این کتاب. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1374 ش.
4. شرح حال محدث نوری در لوح فشرده نور حدیث.
5. مقدمة التحقیق خاتمه مستدرک الوسائل، چاپ مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
6. تلألؤ نور. مجید معارف. تهران: همشهری (از سلسسلۀ اندیشه وران اسلام و ایران)، 1393 ش.
7. مقدمة التحقیق آداب زیارت نوشته محدث نوری. از: محمد حسین صفاخواه و عبدالحسین طالعی. تهران: ابرون، 1378 ش.
8. علامه محدث نوری. محمد حسین صفا خواه و عبدالحسین طالعی. تهران: ابرون، 1378 ش. (مدرک شماره 7 که 80 صفحه است، خلاصه ای از این کتاب 400 صفحه ای است).
9. مقدمة التحقیق احمد علی مجید الحلّی بر کتاب کشف الاستار محدث نوری. کربلا: العتبة العباسیّة، 1432 ق.
10. مقاله روش حدیثی محدث نوری در مستدرک الوسائل، نوشته حسین فلاح زاده ابرقویی. دوفصلنامه حدیث اندیشه، شماره 5، بهار و تابستان 1387 ش.
11. نامه‌هایی از محدث نوری به میر حامد حسین، به تصحیح رضا مختاری، در مجموعه جمع پریشان.
12. رخسار پنهان، نقد و معرفی کشف الاستار. مهدی دشتی. کتاب ماه دین، شماره 18، فروردین 1378 ش.

نگارنده در این سالها کار خود را در مورد محدث نوری ادامه داده و برخی از یافته‌هایش را به شکل‌های مختلف منتشر کرده است. این نوشتارها مجالی برای نشر نویافته‌ها بوده که امید است حلقه‌هایی برای نگارش مجدد کتاب پیشین به شکل گسترده باشد. فهرست آنها به شرح زیر است:
1. رساله محدث نوری در شرح حال مولی ابوالحسن شریف عاملی – در جنگ انجمن فهرست نگاران خطی. (با تحقیق جدید و گسترده تر، توسط احمد علی مجید الحلّی در دست نشر است).
2. رساله محدث نوری در شرح حال صاحب صحیفه ثالثۀ سجادیه – در فصلنامه سفینه، شماره 9.
3. قصیده غدیریه محدث نوری – در مجموعه سفینه علوی 1380 ش. و سایت الاثر.
4. ترجیع بند حسینی محدث نوری – در مجله صحیفه اهل بیت شماره 1، سال 1394 ش. این دو قطعه (شماره 3 و 4)، برگرفته از دیوان اوست که تا کنون چاپ نشده است.
5. مقاله در معرفی تحقیق جدید کشف الاستار و پژوهش‌های ارزشمند احمد علی مجید الحلّی – در مجله آینه پژوهش، شماره 134.
6. مقاله سر بر آستان دوست (گزارش تلاشهای مهدوی در سالهای پس از محدث نوری) – سایت الاثر.
7. مقاله معرفی آثار مهدی پژوهی محدث نوری – سایت امامت.
8. ترجمه دو گفتار از محدث نوری در باب تقوا و آداب مجاورت حرمهای ائمه علیهم السلام (گزارش منبر محدث نوری که مرحوم کاشف الغطاء به عربی نوشته است. آداب مجاورت به نوعی مکمّل آداب زیارت اوست که پیشتر چاپ شده بود) – هر دو در سایت الاثر.
9. کتابچه <از نور تا نور> در سلسلۀ شناخت نامه مازندران. تهران: رسانش نوین، 1392 ش. مقاله <آموزه‌هایی از محدث نوری> بخشی از این کتاب است که در سایت کاتبان منتشر شد.
10. سه نامه از محدث نوری به سید ناصر حسین لکهنویی – در سفینه شماره 3.
11. تحقیق متن کتاب <معالم العبر فی استدراک البحار السابع عشر> نوشته محدث نوری. (در دست نشر).
12. معرفی و نقد کتاب تلألؤ نور نوشته دکتر معارف (در آستانه نشر در مجله آینه پژوهش).
13. اجازات روایی محدث نوری (در آستانه نشر در مجله کتاب شیعه)
14. چند قصیده مهدوی محدث نوری از دیوان مخطوط او (در آستانه نشر در یک مجموعه مقالات).

علاوه بر این منابع، باید از منابع مشتمل نیز یاد شود که در این سالها منتشر شده است. در این مورد نیز ادعای استقصا نیست.
1. نکات و دیدگاه‌های مرحوم سید محمد علی روضاتی در مورد محدث نوری که در خلال دو کتاب تکمله طبقات اعلام الشیعه و تکمله ذریعه (هر دو چاپ کتابخانه مجلس) آمده است.
2. مطالب آیة الله سید عبداللطیف کوه کمری در اجازه بسیار مفصل (حدود 800 صفحه ای) به جناب صدرایی خویی که عکس آن ئر مؤسسه کتابشناسی شیعه (ص 221 تا 251) موجود است. ایشان شرح حال خودنوشت محدث نوری را از مستدرک الوسائل و مطالب آقابزرگ تهرانی را از نقباء البشر عینا آورده است.
3. مطالب مرحوم سید حسن صدر کاظمی در اجازۀ مبسوط <بغیة الراغبین> که به عنوان کتاب پیوست در مجله کتاب شیعه شماره 7 – 8 آمده است (ص 460 – 465 در باره مشایخ نوری، ص 537 – 540 در باب آثار مکتوب او).
4. شرح حال سید محمد صدر، نخست وزیر اسبق عراق که داماد محدث نوری بوده است، در کتاب بغیة الراغبین سید شرف الدین (چاپ در سلسله آثار شرف الدین ص 3123 تا 3153). ذیل بغیة الراغبین از سید عبدالله شرف الدین نیز نکاتی دارد.
5. شرح حال مبسوط شیخ محمد تقی نوری پدر محدث نوری در مقدمة التحقیق کتاب <ماتمکده> او تحقیق علیرضا اباذری. که اخیراً منتشر شده است.
6. مقدمة التحقیق کتاب لؤلؤ و مرجان محدث نوری چاپ تهران: نشر آفاق که با نظارت سید علی رضوی تدوین شده است.

چند موضوع برای تحقیق در مورد محدث نوری به نظر آمده است:
1. تحقیقی در مورد اثرگذاری آثار مکتوب محدث نوری بر آثار معاصران او و دانشورانی که پس از او بر آمده‌اند. اشاراتی در این مورد در کتاب علامه محدث نوری آمده، ولی کار گسترده تری جا دارد.
2. تحقیق ونشر منتخب مجموعه جباعی که محدث نوری برگزیده و نسخه خطی آن موجود است.
3. شرحی بر قصیدۀ غدیریه نوری که سرشار از اشارات و تلمیحات و مستندات است.
4. روش شناسی مستدرک الوسائل
5. مطالعه تطبیقی میان وسائل الشیعه و مستدرک آن در ابواب مختلف، که آیا فقط افزودن روایات است یا نکات دیگر نیز در بر دارد؟
6. نوآوری‌های محدث نوری در نگاشته‌هایش. از نظر انتخاب موضوع یا مصادر یا شیوه نگارش یا وجوه دیگر.

در بارۀ اجازات مرحوم سید علی نقی نقوی پیشتر سخن گفته ام.
در ادامه، سه گفتار دیگر از این مجموعه در مورد محدث نوری عرضه می‌شود که تا کنون مجال نشر نداشته‌اند. (نکته ششم تا هشتم).
در اینجا باید یکی از خطاهای سهوی خود را تصحیح کنم. در گفتاری که از طریق همین پایگاه اینترنتی منتشر شد، نام کتاب مخطوط مرحوم نقوی، <اجازاتی> قید شده بود که اکنون اشاره می‌شود که نام این کتاب، <اجازات الروایة> است، و <اجازاتی> نام کتابی مخطوط از مرحوم علامه سید محمد صادق بحر العلوم است که او نیز همزمان با نقوی و شریک با او در بسیاری از دروس بوده و این دو کتاب، یک شیوه و یک موضوع دارند و نسخه عکسی هر دو در مؤسسۀ کتابشناسی شیعه موجود است. به جهت بروز این خطا، از خوانندگان گرامی و فاضل عذر می‌خواهم. و العذر عند کرام الناس مقبول.

کتابشناسی آثار محدث نوری به نقل از اجازۀ میرزا هادی خراسانی حائری به تاریخ سوم رجب 1349 قمری که خود، این قسمت را از اجازۀ شیخ آقا بزرگ تهرانی به تاریخ صبح جمعه 8 جمادی الاولی 1335 قمری آورده است.
شیخنا العلّامة الحاج میرزا حسین ابن الشیخ العلّآمة الامام الصفی التقی المیرزا محمد تقی ابن الصالح المؤیّد المیرزا علی محمد النوری الطبرسی النجفی.
شب چهارشنبه سه شب مانده به آخر جمادی الاولی 1320 در گذشت. محل دفن او بین الثقلین در ایوان حجرۀ سوم قبله ای است، از سمت راست کسی که از باب القبله وارد صحن شریف مرتضوی می‌شود.
شرح حال و پاره ای از تصانیف خود را در خاتمۀ مستدرک نوشته است. بجا است که آثاری را که در آنجا یاد نکرده، نام ببریم.
1. تحیة الزائر. آخرین کتابی که از قلم شریف او صادر شد. و قبل از پایان آن عمر شریفش پایان یافت. خاتمۀ آن را بر اساس خواسته اش، شیخ فاضل جلیل، شیخ عباس قمی به سامان رساند و بارها در ایران چاپ شده است.
2. لؤلؤ و مرجان. در شرط پلۀ اول و دوم روضه خوانان.
3. شاخۀ طوبی. فارسی که در باب خود ارزشمند است. مناسب برای ایام سرور و اعیاد... از جمله مطالب آن است: زیارت جامعۀ سهامیه، و لطائف دیگر. که نسخه‌های آن به طور محدود منتشر شده است.
4. تقریرات بحث استادش شیخ العراقین شیخ عبدالحسین طهرانی، که در خزانۀ کتابهایش به خط شریفش موجود است.
5. مجموعة فی الفوائد المتفرقة.
6. فهرست کتابهای کتابخانه اش. به ترتیب حروف الفبا. با مقدمه ای شامل بعضی اخبار در ترغیب به نگارش، جمع و حفظ کتابها.
7. رسالة فی موالید الائمة علیهم السلام. فارسی، مختصر. وی نظرات مورد ترجیح خود را بیان کرده است. آن را برای نواب محمد خان نزیل کرمانشاه ساخته و نسخه‌اش نزد مصنّف است.
8. المولودیة. دیوان اشعار او در مدایح و موالید ائمه علیهم السلام است. چاپ ایران در قطع کوچک.
9. مستدرک مزار البحار. ناتمام.
10. ترجمه جلد دوم دار السلام. ناتمام.
11. حواشی بر منتهی المقال نوشته شیخ ابوعلی حائری و توضیح المقال حاج ملا علی کنی که به آن ملحق شده است. بخشی از تدوین شدۀ آن را به خط مؤلف دیده ام و بقیۀ آن به صورت غیر مدوّن باقی مانده است.
12. اجوبه مسائلی که سید محمد حسن کمال پوری هندی نزد او فرستاد. متن کامل آن در کتاب البرکات الاحمدیة (چاپ شده) مندرج است.
13. اجازات او. عمدتاً متوسط و مختصر. فراوان است. مانند اجازه به شیخ محمد باقر بهاری و اسماعیل بن محمد باقر اصفهانی و دیگران.

نکته ای در بارۀ مستدرک الوسائل، از اجازۀ شیخ علی زاهد قمی
عالم عامل... سید علی نقی نقوی... از من اجازه خواست در روایت کتاب مستدرک از تألیفات محدث ثالث حاج میرزا حسین نوری. در این مورد به او اجازه دادم. او می‌تواند این کتاب را از من روایت کند، کتابی را که از مؤلف آن روایت می‌کنم، به قرائت آن از اول تا آخرش که با نسخۀ اصل که بیاض از آن نقل شده، مقابله کرده ام.

نکاتی در سیره و رفتار محدث نوری، از: اجازۀ میرزا محمد تهرانی عسکری
شیخنا و استادنا الامام المحدث العلامة الحاج میرزا حسین النوری صاحب مستدرک الوسائل و آثار دیگر.
سالهای دراز در خدمتش بودم، در سفر و حضر. در علم درایه و رجال و حدیث نزد او درس آموختم که در این دانشها تسلّط داشت و داناترین فرد زمان خود در این دانشها بود، گرچه در دانشهای دیگر نیز مهارت داشت.
کافی است خاتمۀ مستدرک او بر کتاب وسائل الشیعه را ببینی که در علم رجال مانند آن نوشته نشده است. در این کتاب، در پژوهش مسائل رجال، و افزونیِ فوائد آن و استخراج نکات ظریف، تحقیق و تدقیق‌هایی به سامان آورد که بسی ارزشمند است.
هیچگاه به محضر شریف آن جناب نرسیدم مگر اینکه فایدۀ جدید و علمی سودمند از او آموختم. او عابد، زاهد، متنسّک، مجاهد، متهجّد، اهل توبه و انابه و گریه به درگاه خدا در نیمه‌های شب بود. گویی هم اکنون صدای ضجّه و تضرّع و گریه‌های او به درگاه الهی در سحرهای ماه رمضان در سرداب مقدّس سامرّا – زادگاه و محلّ نشو و نمای مولایمان حجت منتظر عجل الله تعالی فرجه – را در گوش دارم.
آن بزرگوار – قدّس سرّه – در رفع مشکلات مؤمنان به ویژه طالبان علم و دانشوران بسیار کوشا بود و برای آنها همچون پدری مهربان. در همین زمینه می‌گفت: <در مستحبّات، برتر از زیارت امام حسین سلام الله علیه نیست. و رفع نیاز مؤمنان برتر از آن است و در این زمینه چندین حدیث یافته ام>.
او به ما اجازه نمی‌داد که نماز شب را ترک کنیم. در یک سفر همراه او بودم. دید که در وقت سحر در خوابم. بالای سرم آمد، مرا از خواب بیدار کرد و پرسید: تو اهل دنیایی یا اهل آخرت؟
او به ما (شاگردان خود) تنبّه می‌داد که از معاشرت‌های غیر نافع و اشتغال‌های مباح حذر کنیم. در یک سفر مرا در حالی دید که بیکار و بی ثمر نشسته ام. به من گفت: نباید بیکار بنشینی. آنگاه مرا به مقابلۀ رساله ای که همراه داشت، فرا خواند.
او ما را به کناره گیری از دیگران امر می‌کرد. روزی برایم خواند: فعِش فرداً و طِب نفساً و کن طیراً سماویّاً
در میان ما با ترک دلبستگی به دنیا و ترک تقیّد به خوردن یا نوشیدنی مخصوص می‌زیست و می‌گفت: <اجعل نفسک کالمعدان>.

این یادداشت در واپسین ساعات عید قربان 1436 سامان می‌گیرد، در لحظاتی که جان باختن صدها زائر حجّ بیت الله الحرام در منا، شیرینی عید را به کام شمار زیادی از مسلمانان تلخ کرد. این حادثه بار دیگر، چهرۀ راستین خادم خواندۀ حرمین شریفین را نشان داد، باشد که خفتگان بیدار شوند.
پاداش معنوی نشر این سطور به روح آنان هدیه می‌شود. روح بلند آنان در جوار رحمت حق، قرین نور و مهر گستردۀ الهی باد. آمین.