مقاله دوم
سید رضی الدین علی بن طاووس، فهرست نگار
دکتر عماد عبدالسلام رئوف

جنبش تألیف در دوره‌های گذشتۀ اسلامی سبب شد که دانش‌های جدید بروز کند تا نیازهای این حرکت را پاسخ گوید. تولید برخی کتابها مقتضای ابتکار روشهایی برای نگهداری و رجوع بدان باشد، علاوه بر تولیدهای دیگر، از جمله: ساختن کاغذهای ماندگار و جوهرهای ثابت و مهارت‌های فنی دیگر در صحافی و جلدسازی و نسخه‌‌آرایی و دیگر شئون.
تصمیمی که به این حرکت گرفته شد، به سهولت دستیابی خوانندگان به نسخه‌هایی از کتابهاب کمیاب انجامید. از همین جا بود که خزانه‌های کتاب در مؤسسات موقوفه مانند مدارس و مزارها و حرمها، و نیز در گنجینه‌های شخصی شکل گرفت.
گنجینۀ ابن طاووس یکی از مهمترین این گنجینه‌های کتاب شخصی بود که در اواخر دورۀ عباسی برپا شد. ابن طاووس علاقه و تلاش زیادی به تهیه و استنساخ کتابها و افزودن آنها به خزانۀ خود داشت. در پی آن فهرستی پر اهمیت در یک مجلّد مستقلّ برای آن فراهم آورد، علاوه بر آنکه بیشتر آنها را در کتاب خود سعد السعود وصف کرد، که توجه ویژۀ او نسبت به این فهرست‌نگاری را نشان می‌دهد.

مقالۀ سوم
فهرست نویسی و سازماندهی کتابهای خطی
در کتابخاتۀ عمومی جوادین
دکتر اسماعیل طه جابری – بیت الحکمة (عراق)
محمد ایاد جواد هبة الدین – مکتبة الجوادین العامة (عراق)

شهر کاظمیه، از زمانی که پیکر مقدس دو امام معصوم، امام کاظم و نوادۀ گرامی‌اش امام جواد علیهما السلام را در بر گرفت، شاهد حرکتی معرفتی و فکری بوده است، به گونه‌ای که یکی از نمادهای مهم تمدن در عراق شده است. یکی از آثار این حرکت معرفتی، ظهور شمار زیادی از عالمان و اندیشمندان در آن است، مانند شیخ مفید، استادش ابن قولویه قمی، خواجه نصیر الدین طوسی، شریف مرتضی و شریف رضی.
از جلوه‌های این حرکت، اهتمام به تألیف یا گردآوری کتاب بوده، به گونه‌ای که دانشوران را به تأسیس کتابخانه‌های عمومی در آن بر انگیخته است.
در این میان، کتابخانۀ عمومی جوادین که مصلح مجدّد سید هبة الدین شهرستانی در بخش جنوبی صحن شریف کاظمی بنیاد نهاد، جلوۀ ویژه‌ای دارد. سید هبة الدین به پر کاری در تألیف در جوانب مختلف شناخته شده است، علاوه بر آنکه به تهیۀ کتابهای نفیس و نسخه‌های خطی کمیاب اهمیتی ویژه می‌داد، به گونه ای که این کتابخانه، از بدو تأسیس در 1941 میلادی بیش از شش هزار کتاب و 536 نسخه خطی در بر دارد. در جهت اهتمام به این نسخه‌های خطی، تلاشهای ابتدایی در دهۀ پنجاه قرن گذشته آغاز شد، ولی جدّی و مفید نبود. با پیشرفت علوم فهرست‌نگاری و ورود ابزارهای جدید به این علم، کار فهرست‌نگاری به شیوۀ جدید، از سال 2013 بار دیگر سامان گرفت.
هدفهای کار جدید چنین بود:
الف. این نفایس از تلف و نابودی نگهداری شود.
ب. فهارس کتابخانه در دسترس پژوهشگران و اهل تحقیق قرار گیرد.
در حین این فهرست‌نگاری روشن شد که 321 نسخه خطی به خط مؤلفان آنها، و 242 نسخه به خط دیگران است.
موضوعات این مخطوطات، متنوع است:
عقاید 86 نسخه (89 نسخه به خط مؤلف، ا7 به خط دیگران)
قصه 80 نسخه (37 نسخه به خط مؤلف، 43 به خط دیگران)
و نیز دیگر علوم. نویسندگان مقاله تمام جزئیات را در جدولی نشان داده‌اند.
این پژوهش به شیوۀ توصیفی – اسنادی به تحلیل اطلاعات پرداخته و نمودارها و جدولهای آماری مختلف آورده که اهل تحقیق را به کار می‌آید.
نگارندگان مطالبی در مورد تاریخ تأسیس این کتابخانه و اهمیت آن آورده‌اند، و آنگاه در دو موضوع اصلی سخن گفته‌اند: مبحث اول به دیدگاه عملی و تحلیلی در سازماندهی و تقسیم موضوعی مخطوطات می‌پردازد که در تمام نسخه‌های خطی برای این کار، به یک چشم دیده شده‌اند. مبحث دوم به طبیعت فهرست‌نگاری می‌پردازد و خاتمۀ مقاله، مهمترین نتایج و پیشنهادها را بیان می‌دارد.