شنیدن حکایت فضائل امامان معصوم، از زبان کسانی که دل در گرو پیروی آنها ندارند و امامتشان را به جان ننشانده اند، حکایتی شیرین است که دستکم بخشی عمده از عمر عالمان عامل و مخلص را به خود اختصاص داده است.
سرگذشت پر فراز و نشیب پیدایش الغدیر‌ها و احقاق الحق‌ها و المراجعات‌ها را که می‌شنوی، دل پر می‌کشد به آستان بلندی که در برابر آن بسیاری از دانشوران را می‌توان دید، دل داده و گردن نهاده به محبت بزرگمردانی که فضیلت، صفت بارز آنها است.
در این یادداشتها هدف آن است که پاره‌ای از این عرض ارادت‌های مکتوب را مرور کنیم.
این یادداشتها، با سیر در گلگشت کتابخانۀ تخصصی امام امیر المؤمنین علی علیه السلام در مشهد مقدس فراهم آمده و با عرض سپاس به آستان رفیع امام علی بن موسی الرضا سلام الله علیه به محضر حضرتش تقدیم می‌گردد.

فیض الملک العلّام فی ما جاء لأهل البیت من الإکرام، نوشته نصری بن أحمد الحصری الحسنی البکری الأشعری الخلوتی ( سده یازدهم )، تحقیق: تمیم مأمون مردم بک، دمشق: الأوائل، 1425 / 2004، 282 ص، چاپ شده به ضمیمۀ کتاب دیگر او: منیر العزام من أحادیث سید الأنام فی فضل دمشق الشام.
کتاب بر اساس نسخه‌ای خطی چاپ شده که در اختیار نوه مؤلف یحیی
بک نصری بوده و به سال 1087 نوشته شده است. نویسنده در سده یازدهم مدرس مسجد اموی در دمشق بوده و شرح حال مختصر خود را در صفحه آخر نسخه خطی نوشته که در مقدمة التحقیق نقل شده و اساتید خود را در ضمن آن بر شمرده است (ص 15).
وی نسب خود را در چند بیت بیان کرده با این مطلع:



فهرست مختصر کتاب:
باب اول در باره آیه تطهیر (ص 25 – 28)
باب دوم مختصری از مناقب و فضائل «امیر المؤمنین علی بن ابی طالب رضی الله عنه» (ص 31 – 33)
باب سوم چهل حدیث با حواشی مؤلف بر آنها (ص 37 – 64)
باب چهارم فضائل و کلمات حضرت امیر که بر علوّ قدر او دلالت می‌کنند (ص 67 – 82)
باب پنجم شامل چند بخش:
فضائل حسنین، شامل سی حدیث که قضیه فرزدق با امام سجاد نیز ضمن آنها است، همراه با حواشی مؤلف (ص 85 – 105)
فضائل اهل بیت شامل چهل حدیث (ص 106 – 125)
فضائل حضرت فاطمه زهرا که خاتمه آن در فضائل سادات است (ص 125 – 146)
باب ششم فضائل بقیه صحابه که عمدتا فضائل خلفا است (ص 149 – 236)
باب هفتم وجوب محبت پیامبر و برگزیدن حضرتش بر نفس و مال و اولاد و آثار آن (ص 239 – 254)
باب هشتم خاتمه در خصائص پیامبر (ص 257 – 282). نویسنده در باره این باب گوید:

جعلت هذا الباب آخر الأبواب لیکون ختامها مسکا و لتعود برکة ذکره صلی الله علیه و سلم علی آخرها کما ذکر فی أولها، فتکون مقبولا ببرکته، إذ من علامة القبول آن یذکر صلی الله علیه و سلم فی أوّل الدعاء وفی آخره.

مؤلف در مقدمه خود، انگیزه اصلی از تألیف را یاری و محبت آل بیت النبی می‌داند. بخشی از این مقدمه چنین است:

بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین.
الحمد لله الذی أخرج من مشکاة أنوار أسرار النبوة المحمدیة، ذریّة طاهرة ظهر منها تجلّی الصفحات الأحمدیّة، حین أفرغ علیها من أسرار أنوار أزلیّته کمالات و نعوتاً تعجز عن وصفها البریّة، و أوجب علی الکافّة تعظیمهم و حبّهم علی لسان نبیّه المعظّم بقوله: «لا یؤمن أحدکم حتی أکون أحبّ إلیه من نفسه و تکون عترتی أحبّ إلیه من عترته»¹ در حاشیه صفحه آمده است: أخرجه البیهقی و ابن الشیخ و الدیلمی. و لدی الرجوع إلی فردوس الأخبار للدیلمی لم أجد إلا هذا الحدیث المروی عن ابن عباس رضی الله عنه و الذی رواه عنه عبدالمطلب بن ربیعة. والله لا یدخل قلب امریء الإیمان حتی یحبّکم لله تعالی و لقرابتی. الدیلمی حدیث رقم 7268 صفحة 389 الجزء الثانی. و قوله: «والذی نفسی بیده لا یدخل قلب رجل الإیمان حتی یحبّکم لله و لرسوله»² رواه العباس رضی الله عنه فی المرجع السابق رقم 1 ......
هذه نبذة یسیرة فی ذکر شیء من فضائل ذریته - صلی الله علیه و سلم – التقیة، و لمحة من بوارق مشارق محاسن أخلاقهم الزکیّة، یعتنی بها من کحّل بصیرته بمرور التوفیق و تنفث لفتات ذاته إلی نفحات هذا النشر العبق.
حملنی علی تلخیصها التنبیه لعزائم المهتدین، و أن تکون ذکری نافعة لعباد الله المتقین، فلعلّ ببرکتهم و بیان فضلهم أن أکون فی حزبهم، فإنّ مَن أحبّهم نال منهم قرباً و کان لهم خادماً، و المرء مع من أحبّ³ مختصر الإمام أحمد ص 401. دار الحکمة دمشق بیروت طبعة 1988. الجامع الصغیر للألبانی 5923 صحیح فی أوّله ضعیف آخره..
آل النبیّ ذریعتی، وهم إلیك وسیلتی.
أرجو بهم أن أعطی غداً بیدي الیمنی صحیفتي.
وکیف لا تترنح بسلاف حبّهم الأرواح، و تتمایل بمطربات ألحان الحنین إلی حماهم الأشباح، و قد قال سید مضر و تهامة: أربعة أنا شفیع لهم یوم القیامة، و عدّ منهم المحبّ لهم بقلبه و لسانه، و بالغ فی تعظیم رفعته و مکانه.
فنسأل الله أن یهدینا للصواب، و أن یختم لنا بالحسنی إذا بلغ الکتاب ...
ذیل جمله «أربعة أنا لهم شفیع یوم القیامة» در حاشیه صفحه آمده است:
قال صلی الله علیه و سلم: «أربعة آنا لهم شفیع یوم القیامة: المکرم لذریتی، و القاضی لهم الحوائج، و الساعی فی أمورهم عند ما اضطرّوا إلیه، و المحبّ لهم بقلبه و لسانه». أخرجه الدیلمی عن علی رضی الله عنه، ذخائر العقبی ص 18، قال: أخرجه علی بن موسی الرضا.

در حدیث دیگران [2]

النعیم المقیم لعترة النبأ العظیم، نوشته شرف الدین ابی محمد عمر بن شجاع الدین بن عبدالواحد الموصلی الشافعی (متوفی 657) تحقیق: سید علی عاشور، بیروت: الاعلمی، 1424 / 2003. 312 ص.
کتاب سه بخش اصلی دارد: فضائل پیامبر، فضائل عترت (دوازده امام)، ولایت و محبت و فضل آنها. مؤلف آن را در رباط کبیر اضلاطیه واقع در بغداد نوشته است (ص 277). یکی از ادله بر گرایش صوفیانه او این است که در صفحه 270 – 272 مصطلحات صوفیه را آورده است.
مؤلف از اعلام قرن هفتم است که ابن نجار در «ذیل تاریخ بغداد» او را به عنوان استادش معرفی کرده است. کتاب بر اساس نسخه‌ای از ایاصوفیا به تاریخ 666 (که بر اساس نسخه‌ای مورخ 15 محرم 647 قرائت شده بر مؤلف نوشته شده) تحقیق و چاپ شده است.

چند نکته از کتاب:
*ص 65: مؤلف حدیثی از امیر المؤمنین علیه السلام در باب صبر و شکر نقل می‌کند و ادعا می‌کند که آن را حضرتش در عالم رؤیا به او فرموده است.
*ص 87 تا 107 در باره حسنین و ص 107 تا 164 در باره امام سجاد تا حضرت مهدی علیهم السلام است.
*ص 161: میلاد حضرت مهدی را سال 255 یا 258 می‌داند.
*ص 163 – 164: دو بیت از سروده‌های خودش می‌آورد که از فرط وجد و اشتیاق گفته است:


*ص 114 – 115: قصۀ فرزدق با امام سجاد علیه السلام را آورده است.
*ص 167 - 170: آداب زیارت اهل بیت و متونی برای زیارتشان آورده است.
*ص 173 – 176: اقوال فرق اسلامی در باره امامت را، بسیار مختصر بدون موضع گیری و تأیید یا ردّ آنها آورده است.
*ص 183 – 191: تحت عنوان «بعض ما نزل من القرآن فی علی» 42 آیه می‌آورد.
*ص 193 – 198: تحت عنوان «الاحادیث النبویة فی فضائل علی» 26 حدیث می‌آورد.

در حدیث دیگران [3]

فضائل اهل البیت فی کتب السنة التسعة، تألیف: عابد برّاک محمود خلف الانصاری (جامعة سامراء، کلیة التربیة)، بیروت: دار الکتب العلمیة، 2014 / 1435، 224 ص.
این کتاب متن رساله دکترای مؤلف است که با بهره گیری از 205 منبع سنی و شیعی تدوین کرده است.
کتاب چهار فصل و یک خاتمه دارد.
فصل اول فضائل اهل بیت بطور کلی. (5 مبحث)
فصل دوم فضائل امام علی بن ابی طالب علیه السلام (10 مبحث)
فصل سوم فضائل فاطمه علیها السلام (9 مبحث)
فصل چهارم فضائل حسنین علیهما السلام (7 مبحث)
ذیل هر مبحث، یک حدیث با تخریج و معانی لغات مهم حدیث و دلالت حدیث بطور مفصل آورده است. در بخش دلالت بسیار می‌کوشد که مبانی تسنن را از احادیث فضائل استخراج کند؛ تلاشی که پیشینیان او نیز کرده اند و ده‌ها سال پیش، مرحوم میر حامد حسین در عبقات الانوار به تفصیل به آن پاسخ داده است.
جدا از این نکته، گزینش استادانه از میان روایات صحیح منابع تسنن، می‌تواند در پاسخ به دواعی سلفی که در انکار یا تضعیف این گونه فضائل می‌کوشد، به کار آید. نمونه‌هایی مانند: حدیث ثقلین، کسا، صلوات بر آل، سبقت امیر المؤمنین در اسلام، ابوتراب، سدّ الابواب، منزلت، پیوند حب و بغض حضرتش با ایمان و نفاق، محبوبیت ایشان نزد خدا و رسول، تکریم فوق العاده پیامبر برای فاطمه علیها السلام، فرزندی حسنین نسبت به پیامبر، سیدا شباب اهل الجنة، سیادت امام مجتبی به زبان پیامبر، خبر دادن رسول خدا به شهادت مظلومانه امام حسین و ...
نیز این گونه کتابها می‌تواند و باید نویسندگان کتابهای امامت را به این نکته بر انگیزد که درایت را با روایت در آمیزند، و به نقل فضائل بدون استدلال و شرح و توضیح بسنده نکنند تا کتابهایی جامع در این باب ارائه شود.
نویسنده خاتمه کتاب را به ذکر خلاصه‌ای از کل مطالب یعنی مضمون کلی حدیث همراه با برداشت خود از آن اختصاص می‌دهد. وی این خلاصه‌ها را به شکل گزارشی پیوسته ارائه کرده است.
نویسنده در پایان، دیگر پژوهشگران را به پژوهش در باره مناقب اهل بیت پیامبر فرا می‌خواند، زیرا به گفتۀ او: «مردم شیرینی ایمان را از این مناقب می‌چشند، خوراک معنوی برای روح خود به دست می‌آورند، عواطف خود را سیراب می‌کنند، به حیات مجدد برای دلهایشان دست می‌یابند، و الگو می‌گیرند. انسان بطور طبیعی به مناقب و فضائل جذب می‌شود، خصوصاً هنگامی که این فضائل به امضای الهی و محمدی رسیده باشد» (ص 202).

در حدیث دیگران [4]

الاربعین فی فضائل آل بیت الطاهرین، تألیف عبدالله بن صالح بن محمد العبید، بیروت: دار البشائر الاسلامیة، 1431 / 2010، 172 ص.
این کتاب، چهل حدیث از چهل شیخ با سند کامل از مؤلف تا پیامبر است. ذیل هر حدیث شرحی مختصر به صورت بیان نکات می‌آورد. تألیف کتاب در سال 1430 در ریاض پایان گرفته است.
عناوین کتاب بر اساس متن حدیث است که برخی از آنها چنین است:
*حدیث منزلت (ص 40)
*حدیث غدیر (ص 22)
*حدیث ولایت (ص 48)
*سیادت امام مجتبی (ص 62)
*فاطمة بضعة منی (ص 30)
*تحریم صدقه بر اهل بیت (ص 126)
*خبر دادن پیامبر از شهادت امام حسین (ص 69)
*سیدا شباب اهل الجنة (ص 77)
*سبب و نسب پیامبر، از طریق فاطمه است (ص 122)
*حدیث رایت خیبر (ص 43)
*حسنین، دو ریحانه پیامبر (ص 74)
*پیامدهای دشمنی با اهل بیت (ص 152)
*فاطمه سیدة نساء العالمین (ص 34)
شیوۀ ابتکاری نویسنده از جهت اسنادی قابل توجه است.