کتابخانه ملی ایران (یا به عبارت رسمی: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران) در سالهای اخیر با اجرای برنامه «دسترسی آزاد» بسیاری از مدارک و اسناد خود را از طریق اینترنت در دسترس همگان گذاشته و امکان خوبی فراهم آورده تا فاصله‌های مکانی را از میان بردارد و پژوهشگران را به مطالب مورد نیازشان برساند.
این توضیح مقدماتی را فقط برای جلب توجه آن گروه از علاقمندانی که تا کنون با این فرصت مغتنم آشنا نبوده یا از آن استفاده نکرده‌اند، عرض می‌کنم و از پژوهشگرانی که این جملات را توضیح واضحات می‌دانند، عذر می‌خواهم. توضیح اینکه در صفحه جستجو شما با ده نوع مواد اطلاعاتی روبرو می‌شوید که در موضوع خود در میان این گروه از مواد اطلاعاتی حق انتخاب دارید:
۱.کتاب
۲.پایان‌نامه
۳.پیایند (یعنی نشریات ادواری)
۴.چاپ سربی
۵.چاپ سنگی
۶.دیداری شنیداری
۷.سند
۸.مقاله
۹.مواد جغرافیایی
۱۰.نسخه خطی
بعلاوه گزینه «همه موارد»
می‌دانیم که طبق قانون، نسخه‌ای از هر گونه ماده اطلاعاتی که در کشور منتشر می‌شود و نیز آنچه در باره ایران و اسلام در جهان نشر می‌یابد، باید به کتابخانه ملی برسد. همچنین ادغام سازمان اسناد ملی با کتابخانه ملی بر غنای گنجینه آن افزوده و دنیایی دیدنی پدید آورده است.
پس از این توضیح مقدماتی عرض می‌کنم که ضمن سیر در گلگشت خواندنی‌های این گنجینه در بخش پایان‌نامه‌ها متوجه شدم که صفحات آغازین بیشتر پایان‌نامه‌ها در سایت اینترنتی (با عنوان «نیم نگاه») قابل مشاهده و دانلود است. یعنی فهرست و کلیات بسیاری از آنها.
وقتی با کلیدواژه «صدوق» وارد بخش پایان‌نامه‌ها شدم، دو پایان‌نامه خاطره‌انگیز مربوط به حدود نیم قرن پیش برایم دیدنی شد:
۱. شرح زندگانی صدوق و تألیفات او، نوشته سیف‌الله شهاب، به راهنمایی محمود شهابی، ۱۳۳۶، رشته قضایی تهران. (شماره بازیابی: ۵۶۵۷۹ – ۵۱)
۲. شیخ صدوق و کتاب من لا یحضره الفقیه از نظر مذهب شیعه، نوشته سید عباس هاشمی به راهنمایی سید محمد مشکوة، ۱۳۳۸، دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران. (شماره بازیابی ۲۳۲۵ – ۵۱)
صفحات آغازین رساله دوم را از طریق این پیوند (لینک) می‌توان دید:
http://dl.nlai.ir/UI/d۶۲۱۲۹۳f-۴cf۷-۴a۴b-۹۵۴۲-b۲eafc۳۰۸cca/LookInside.aspx
نیازی به تذکر نیست که این پایان‌نامه‌ها به دو جهت ممکن است به چشم نیایند:
یکی از آن روی که رساله کارشناسی هستند نه ارشد و دکتری.
دوم به جهت کهنه شدن اطلاعات و پیشرفت دانش در حوزه‌های مختلف.
اما با نگاهی دقیق‌تر درمی‌یابیم که:
اولاً برخی از این رساله‌های کارشناسی که مربوط به آن روزها است، (به علل مختلف که جای بحث آن در اینجا نیست) با پایان‌نامه‌های فعلی پهلو می‌زند یا از آنها بالاتر است.
ثانیاً با وجود پیشرفت دانش، نباید از یاد ببریم که آنچه امروز در دانشگاه‌ها و حوزه‌ها می‌بینیم نتیجۀ خون دل خوردن امثال شهابی و مشکوة است. اخلاق و ادب اقتضای آن دارد که چنین اساتیدی فراموش نشوند و به هر بهانه‌ای نام و یادشان زنده بماند. برکت این کار بر اهل آن پوشیده نیست.
بعلاوه درعلوم انسانی زمان چندان تأثیری در ارزش مطالب ندارد، بلکه گاهی مطالب کهن ارزش ویژه‌ای می‌یابند. و گاه نکته‌هایی ناب و فراموش‌شده در آنها می‌توان یافت.
فقط محض یادآوری عرض می‌کنم که فهرست منتجب الدین به تصحیح و تعلیقات استاد فقید مرحوم سید جلال‌الدین محدث ارموی (که سال ۱۳۶۶ توسط کتابخانه آیة الله مرعشی چاپ شد) یکی از همین رساله‌های دانشگاهی دهه‌های پیش بود که منتشر شد و ارج آن معلوم است.
نکته پایانی اینکه:
نگارندۀ ناتوان این سطور بدون هیچ ادعایی وظیفۀ خود می‌داند که چنین فرصت‌هایی را به اطلاع اهل نظر و تحقیق برساند. چنانکه دو سال پیش وقتی خبردار شدم که کتابخانه عتبه عباسیه در کربلا بیش از چهارده هزار پایان‌نامه از دانشگاه‌های عراق درموضوع‌های مختلف گرد آورده و در دسترس قرار می‌دهد، در یادداشتی با عنوان «گنجینه‌ای پژوهشی ناشناخته در کربلا (معرفی، نقد و بررسی دلیل الأطاریح الجامعیة)» که در مجله کتاب ماه کلیات شماره ۱۹۸ این امکان را خبر دادم. این مقاله را از [این طریق] می‌توان یافت.
به هر حال، در دنیای گسترده اطلاعات، چنین آگاهی‌بخشی، اگرچه برای برخی از کاربران فضای مجازی توضیح واضحات به نظر می‌آید، اما به افراد مبتدی یا متوسط مانند بنده کمک شایانی می‌رساند.
این توضیح مقدماتی را فقط برای جلب توجه آن گروه از علاقمندانی که تا کنون با این فرصت مغتنم آشنا نبوده یا از آن استفاده نکرده‌اند، عرض می‌کنم و از پژوهشگرانی که این جملات را توضیح واضحات می‌دانند، عذر می‌خواهم. توضیح اینکه در صفحه جستجو شما با ده نوع مواد اطلاعاتی روبرو می‌شوید که در موضوع خود در میان این گروه از مواد اطلاعاتی حق انتخاب دارید:
۱.کتاب
۲.پایان‌نامه
۳.پیایند (یعنی نشریات ادواری)
۴.چاپ سربی
۵.چاپ سنگی
۶.دیداری شنیداری
۷.سند
۸.مقاله
۹.مواد جغرافیایی
۱۰.نسخه خطی
بعلاوه گزینه «همه موارد»
می‌دانیم که طبق قانون، نسخه‌ای از هر گونه ماده اطلاعاتی که در کشور منتشر می‌شود و نیز آنچه در باره ایران و اسلام در جهان نشر می‌یابد، باید به کتابخانه ملی برسد. همچنین ادغام سازمان اسناد ملی با کتابخانه ملی بر غنای گنجینه آن افزوده و دنیایی دیدنی پدید آورده است.
پس از این توضیح مقدماتی عرض می‌کنم که ضمن سیر در گلگشت خواندنی‌های این گنجینه در بخش پایان‌نامه‌ها متوجه شدم که صفحات آغازین بیشتر پایان‌نامه‌ها در سایت اینترنتی (با عنوان «نیم نگاه») قابل مشاهده و دانلود است. یعنی فهرست و کلیات بسیاری از آنها.
وقتی با کلیدواژه «صدوق» وارد بخش پایان‌نامه‌ها شدم، دو پایان‌نامه خاطره‌انگیز مربوط به حدود نیم قرن پیش برایم دیدنی شد:
۱. شرح زندگانی صدوق و تألیفات او، نوشته سیف‌الله شهاب، به راهنمایی محمود شهابی، ۱۳۳۶، رشته قضایی تهران. (شماره بازیابی: ۵۶۵۷۹ – ۵۱)
۲. شیخ صدوق و کتاب من لا یحضره الفقیه از نظر مذهب شیعه، نوشته سید عباس هاشمی به راهنمایی سید محمد مشکوة، ۱۳۳۸، دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران. (شماره بازیابی ۲۳۲۵ – ۵۱)
صفحات آغازین رساله دوم را از طریق این پیوند (لینک) می‌توان دید:
http://dl.nlai.ir/UI/d۶۲۱۲۹۳f-۴cf۷-۴a۴b-۹۵۴۲-b۲eafc۳۰۸cca/LookInside.aspx
نیازی به تذکر نیست که این پایان‌نامه‌ها به دو جهت ممکن است به چشم نیایند:
یکی از آن روی که رساله کارشناسی هستند نه ارشد و دکتری.
دوم به جهت کهنه شدن اطلاعات و پیشرفت دانش در حوزه‌های مختلف.
اما با نگاهی دقیق‌تر درمی‌یابیم که:
اولاً برخی از این رساله‌های کارشناسی که مربوط به آن روزها است، (به علل مختلف که جای بحث آن در اینجا نیست) با پایان‌نامه‌های فعلی پهلو می‌زند یا از آنها بالاتر است.
ثانیاً با وجود پیشرفت دانش، نباید از یاد ببریم که آنچه امروز در دانشگاه‌ها و حوزه‌ها می‌بینیم نتیجۀ خون دل خوردن امثال شهابی و مشکوة است. اخلاق و ادب اقتضای آن دارد که چنین اساتیدی فراموش نشوند و به هر بهانه‌ای نام و یادشان زنده بماند. برکت این کار بر اهل آن پوشیده نیست.
بعلاوه درعلوم انسانی زمان چندان تأثیری در ارزش مطالب ندارد، بلکه گاهی مطالب کهن ارزش ویژه‌ای می‌یابند. و گاه نکته‌هایی ناب و فراموش‌شده در آنها می‌توان یافت.
فقط محض یادآوری عرض می‌کنم که فهرست منتجب الدین به تصحیح و تعلیقات استاد فقید مرحوم سید جلال‌الدین محدث ارموی (که سال ۱۳۶۶ توسط کتابخانه آیة الله مرعشی چاپ شد) یکی از همین رساله‌های دانشگاهی دهه‌های پیش بود که منتشر شد و ارج آن معلوم است.
نکته پایانی اینکه:
نگارندۀ ناتوان این سطور بدون هیچ ادعایی وظیفۀ خود می‌داند که چنین فرصت‌هایی را به اطلاع اهل نظر و تحقیق برساند. چنانکه دو سال پیش وقتی خبردار شدم که کتابخانه عتبه عباسیه در کربلا بیش از چهارده هزار پایان‌نامه از دانشگاه‌های عراق درموضوع‌های مختلف گرد آورده و در دسترس قرار می‌دهد، در یادداشتی با عنوان «گنجینه‌ای پژوهشی ناشناخته در کربلا (معرفی، نقد و بررسی دلیل الأطاریح الجامعیة)» که در مجله کتاب ماه کلیات شماره ۱۹۸ این امکان را خبر دادم. این مقاله را از [این طریق] می‌توان یافت.
به هر حال، در دنیای گسترده اطلاعات، چنین آگاهی‌بخشی، اگرچه برای برخی از کاربران فضای مجازی توضیح واضحات به نظر می‌آید، اما به افراد مبتدی یا متوسط مانند بنده کمک شایانی می‌رساند.
دوشنبه ۱۶ فروردين ۱۳۹۵ ساعت ۱۱:۴۱
