پیشتر در دو گفتار مستقل، مجلد اول و دوم این مجموعه نوپا و پربار معرفی شده بود. جهات اهمیت آن نیز یادآوری شد، به ویژه اینکه افرادی در این مجموعه دست اندر کارند که تا کنون نامشان در عرصۀ فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی/عکسی مطرح نبوده، ولی جانانه به میدان آمده‌اند. نکته دیگر در اهمیت این کار، آنکه این مجموعه برآیند کار گروهی است که در فضای علمی ما، پیشینۀ زیادی ندارد و چندان خوشنام نیست.
باری، این مجلد در بهار 1395 شمسی منتشر شده و 1012 رساله را در قالب 500 مجلد شناسانده که از هفتاد مرکز داخل و خارج ایران در اینجا گرد آمده است.
در آغاز کتاب مانند مجلدات پیش، نسخه‌های مهم معرفی شده، از چند جهت:
* نسخه‌های نادر، از جهت مؤلف و غیر موجود بودن در ایران.
* نسخه‌های خط مؤلف.
* نسخه‌های کهن، تاریخ کتابت از سال 566 تا 789.
نمایه‌ها نیز مانند مجلدات پیش با حوصله تهیه شده و به تفصیل آمده است. نکته‌ای که در این مجلد نظرم را جلب کرد، تمایز میان عناوین مشترک است. مثلاً کتاب التعلیقات عنوانی است مشترک میان ابن سینا و فارابی که در نمایه دو عنوان به خود گرفته است: التعلیقات (ابن سینا) / التعلیقات (فارابی).
نیز نمایه کتابهایی که مؤلف آنها ناشناس است، در ضمن این نمایه‌ها جلب نظر می‌کند.
از نکات جالب دیگر این فهرست این است که در مواردی که کتاب خطی به چاپ رسیده یادآور می‌شوند. تا اینجا در برخی فهارس دیگر دیده می‌شود، ولی امتیاز این فهرست در آن است که اگر تحقیق و تصحیح کتاب خطی معرفی شده در قالب پایان‌نامۀ دانشگاهی کارشناسی ارشد و دکتری سامان گرفته باشد، از نظر نویسندگان فهرست حاضر دور نمانده و یادآور شده‌اند. نمونه آن، تفسیر آیة الکرسی از فخرالدین حسینی (ص 534). این امتیاز، بدان دلیل است که نویسندگان این فهرست، اولاً نسبت به اهمیت پایان‌نامه و جایگاه آن در پژوهش واقفند و این جایگاه را نادیده نمی‌گیرند، ثانیاً (به دلیل پیش گفته) بانک اطلاعاتی مفیدی از پایان‌نامه‌ها را تهیه کرده‌اند.
این نکته مهمی است که می‌تواند در فهارس دیگر مطرح شود و فایدۀ آنها را دو چندان کند. البته باید به این امتیاز اضافه شود: نشر رساله‌های کم حجم مخطوط در قالب مقالات نشریات علمی داخلی و خارجی؛ که البته به دلیل گستردگی و پراکندگی مجلات در دنیا کار آسانی نیست، ولی فایدۀ آن زیاد است، بعلاوه وجود بانکهای اطلاعاتی به این کار کمک می‌کند.
یکی از امتیازات این مجلد، معرفی شماری از آثار یکی از بزرگان ناشناختۀ نجف است به نام محمدرضا بن قاسم غَرّاوی که کتابهای متعدد او در اینجا شناسانده شده و در ضمن اشاره به نسخه‌های برگزیده بدان اشارت می‌رود. إن شاء الله.
باری، مانند معرفی‌های مجلدات پیشین، نسخه‌های برگزیده در این یادداشت کوتاه، یاد می‌شود:
1. الشهاب المبین في الردّ علی إمام المشکّکین، نوشته محمد باقر بن محمد علی سبزواری، سال 1306، ش 1355 ص 346.
2. فوائد علیّه در شرح اصول عقائد الاسلامیة، نوشته محمد ابراهیم بن محمد نصیر مدرس، تألیف شده به سال 1110 در زمان سلطان حسین صفوی (اشتباهاً 1011 چاپ شده) – کتابت 1116.
اصل کتاب، یک برگ به عربی و شرح آن 20 برگ به فارسی است، که هر دو در مجموعه شماره 1447 ص 480 معرفی شده است.
3. تکملة المرید في شرح أمثال الدرّ النضید.
توضیح: کتاب الدر النضید، گزیده‌ای است از شرح ابن ابی الحدید بر نهج البلاغة که عبدالله بن یحیی دانشور زیدی (المؤید بالله) نوشته و در سالهای اخیر، کتابخانه مجلس چاپ کرده است. این کتاب، شرح امثالی است که در آن به کار رفته است. نسخه اصل از دانشگاه ریاض. ش 2/1314 ص 322.
4. قرة کلّ عین في مناقب سیدنا الحسین، نوشته محمد بن حسین مدنی (1149 – 1186) دانشور سنی. رساله مختصر در 10 برگ. ش 1263 ص 244.
5. الفتح و البشری في مناقب السیدة الزهرا، از دانشور پیش گفته. ش 1273 ص 264.
6. ملحق الاحتجاج، نوشته محمد حسین طالقانی، تکمله‌ای بر احتجاج طبرسی. ش 1114 ص 98.
7. حاشیه محمد شفیع استرآبادی (قرن 11) بر الشافي سید مرتضی، 22 برگ. ش 8/1499 ص 536.
شماره 8 به بعد، مجموعه‌ای از آثار شیخ محمد رضا بن قاسم غراوی دانشور شیعی نجفی است که نسخه کامل همه کتابها به خط مؤلف است و از کتابخانه کاشف الغطاء نجف تهیه شده و هیچ کدام از آنها تا کنون چاپ نشده‌اند. تنوع موضوعی این کتابها دیدنی است. و دستکم می‌تواند دستمایۀ نگارش مقاله‌ای مفید در بارۀ این عالم محقق باشد.
8. صحیفة الأمان من النیران في أحوال صاحب الزمان علیه السلام، سال 1361 ق.، ش 1128 ص 111. (نگارش آن چهل روز طول کشیده).
9. نصیحة الضالّ، در فضائل حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام، سال 1325، ش 1480، ص 523.
10. موهبة الرحمن، تفسیر قرآن، ش 1479 ص 522.
11. البضاعة المزجاة، در کلام، سه جلد، ش 1481 تا 1483، ص 523 تا 525.
12. النور المبین، در تفسیر، ش 1484 ص 525.
13. نفي الریب في علم الأئمة بالغیب، ش 1485 ص 526.
14. الخیرات الحسان، ش 1486 ص 526.
15. بلوغ منی الجنان في تفسیر بعض ألفاظ القرآن، ش 1487 ص 527.
16. المجالس السعیدة، ش 1488 ص 528. در مباحث اخلاقی.
17. الکنز المدّخر في آداب المسافر والسفر، ش 1489 ص 528.
مسافر دیار دانش هنوز می‌تواند رهتوشه‌های دیگر از این بوستان علم برگیرد. آنچه نوشتم، بهرۀ این مسافر شتابزده بود.
اگر این وجیزه مقبول درگاه الهی گردد و گامی کوچک در تقرّب به آستان مقدس ولیّ خدا عجل الله تعالی فرجه باشد، پاداش معنوی آن تقدیم می‌شود به روح بلند فقیه فقید معاصر، مرحوم آیة الله سید تقی طباطبایی قمی که از خرمن دانش او خوشه‌ها چیده بودم. رحمت خدا بر او باد.
باری، این مجلد در بهار 1395 شمسی منتشر شده و 1012 رساله را در قالب 500 مجلد شناسانده که از هفتاد مرکز داخل و خارج ایران در اینجا گرد آمده است.
در آغاز کتاب مانند مجلدات پیش، نسخه‌های مهم معرفی شده، از چند جهت:
* نسخه‌های نادر، از جهت مؤلف و غیر موجود بودن در ایران.
* نسخه‌های خط مؤلف.
* نسخه‌های کهن، تاریخ کتابت از سال 566 تا 789.
نمایه‌ها نیز مانند مجلدات پیش با حوصله تهیه شده و به تفصیل آمده است. نکته‌ای که در این مجلد نظرم را جلب کرد، تمایز میان عناوین مشترک است. مثلاً کتاب التعلیقات عنوانی است مشترک میان ابن سینا و فارابی که در نمایه دو عنوان به خود گرفته است: التعلیقات (ابن سینا) / التعلیقات (فارابی).
نیز نمایه کتابهایی که مؤلف آنها ناشناس است، در ضمن این نمایه‌ها جلب نظر می‌کند.
از نکات جالب دیگر این فهرست این است که در مواردی که کتاب خطی به چاپ رسیده یادآور می‌شوند. تا اینجا در برخی فهارس دیگر دیده می‌شود، ولی امتیاز این فهرست در آن است که اگر تحقیق و تصحیح کتاب خطی معرفی شده در قالب پایان‌نامۀ دانشگاهی کارشناسی ارشد و دکتری سامان گرفته باشد، از نظر نویسندگان فهرست حاضر دور نمانده و یادآور شده‌اند. نمونه آن، تفسیر آیة الکرسی از فخرالدین حسینی (ص 534). این امتیاز، بدان دلیل است که نویسندگان این فهرست، اولاً نسبت به اهمیت پایان‌نامه و جایگاه آن در پژوهش واقفند و این جایگاه را نادیده نمی‌گیرند، ثانیاً (به دلیل پیش گفته) بانک اطلاعاتی مفیدی از پایان‌نامه‌ها را تهیه کرده‌اند.
این نکته مهمی است که می‌تواند در فهارس دیگر مطرح شود و فایدۀ آنها را دو چندان کند. البته باید به این امتیاز اضافه شود: نشر رساله‌های کم حجم مخطوط در قالب مقالات نشریات علمی داخلی و خارجی؛ که البته به دلیل گستردگی و پراکندگی مجلات در دنیا کار آسانی نیست، ولی فایدۀ آن زیاد است، بعلاوه وجود بانکهای اطلاعاتی به این کار کمک می‌کند.
یکی از امتیازات این مجلد، معرفی شماری از آثار یکی از بزرگان ناشناختۀ نجف است به نام محمدرضا بن قاسم غَرّاوی که کتابهای متعدد او در اینجا شناسانده شده و در ضمن اشاره به نسخه‌های برگزیده بدان اشارت می‌رود. إن شاء الله.
باری، مانند معرفی‌های مجلدات پیشین، نسخه‌های برگزیده در این یادداشت کوتاه، یاد می‌شود:
1. الشهاب المبین في الردّ علی إمام المشکّکین، نوشته محمد باقر بن محمد علی سبزواری، سال 1306، ش 1355 ص 346.
2. فوائد علیّه در شرح اصول عقائد الاسلامیة، نوشته محمد ابراهیم بن محمد نصیر مدرس، تألیف شده به سال 1110 در زمان سلطان حسین صفوی (اشتباهاً 1011 چاپ شده) – کتابت 1116.
اصل کتاب، یک برگ به عربی و شرح آن 20 برگ به فارسی است، که هر دو در مجموعه شماره 1447 ص 480 معرفی شده است.
3. تکملة المرید في شرح أمثال الدرّ النضید.
توضیح: کتاب الدر النضید، گزیده‌ای است از شرح ابن ابی الحدید بر نهج البلاغة که عبدالله بن یحیی دانشور زیدی (المؤید بالله) نوشته و در سالهای اخیر، کتابخانه مجلس چاپ کرده است. این کتاب، شرح امثالی است که در آن به کار رفته است. نسخه اصل از دانشگاه ریاض. ش 2/1314 ص 322.
4. قرة کلّ عین في مناقب سیدنا الحسین، نوشته محمد بن حسین مدنی (1149 – 1186) دانشور سنی. رساله مختصر در 10 برگ. ش 1263 ص 244.
5. الفتح و البشری في مناقب السیدة الزهرا، از دانشور پیش گفته. ش 1273 ص 264.
6. ملحق الاحتجاج، نوشته محمد حسین طالقانی، تکمله‌ای بر احتجاج طبرسی. ش 1114 ص 98.
7. حاشیه محمد شفیع استرآبادی (قرن 11) بر الشافي سید مرتضی، 22 برگ. ش 8/1499 ص 536.
شماره 8 به بعد، مجموعه‌ای از آثار شیخ محمد رضا بن قاسم غراوی دانشور شیعی نجفی است که نسخه کامل همه کتابها به خط مؤلف است و از کتابخانه کاشف الغطاء نجف تهیه شده و هیچ کدام از آنها تا کنون چاپ نشده‌اند. تنوع موضوعی این کتابها دیدنی است. و دستکم می‌تواند دستمایۀ نگارش مقاله‌ای مفید در بارۀ این عالم محقق باشد.
8. صحیفة الأمان من النیران في أحوال صاحب الزمان علیه السلام، سال 1361 ق.، ش 1128 ص 111. (نگارش آن چهل روز طول کشیده).
9. نصیحة الضالّ، در فضائل حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام، سال 1325، ش 1480، ص 523.
10. موهبة الرحمن، تفسیر قرآن، ش 1479 ص 522.
11. البضاعة المزجاة، در کلام، سه جلد، ش 1481 تا 1483، ص 523 تا 525.
12. النور المبین، در تفسیر، ش 1484 ص 525.
13. نفي الریب في علم الأئمة بالغیب، ش 1485 ص 526.
14. الخیرات الحسان، ش 1486 ص 526.
15. بلوغ منی الجنان في تفسیر بعض ألفاظ القرآن، ش 1487 ص 527.
16. المجالس السعیدة، ش 1488 ص 528. در مباحث اخلاقی.
17. الکنز المدّخر في آداب المسافر والسفر، ش 1489 ص 528.
مسافر دیار دانش هنوز می‌تواند رهتوشه‌های دیگر از این بوستان علم برگیرد. آنچه نوشتم، بهرۀ این مسافر شتابزده بود.
اگر این وجیزه مقبول درگاه الهی گردد و گامی کوچک در تقرّب به آستان مقدس ولیّ خدا عجل الله تعالی فرجه باشد، پاداش معنوی آن تقدیم می‌شود به روح بلند فقیه فقید معاصر، مرحوم آیة الله سید تقی طباطبایی قمی که از خرمن دانش او خوشه‌ها چیده بودم. رحمت خدا بر او باد.
دوشنبه ۸ آذر ۱۳۹۵ ساعت ۱۱:۴۸
