بند 1 تا 10
مقدمه
پیش از این ده یادداشت با عنوان مشترک «تجربه نگاشت» به پیشگاه پژوهشیان پیشکش شد. البته نکاتی که در باب ویرایش و نگارش قصد بیان آنها را دارم، بیش از این است. ولی فعلاً فرصتی برای تحریر آنها ندارم. لذا در این فرصت بخشی دیگر از این سلسله مطالب را که فرصت تحریر آنها را یافته‌ام، تقدیم می‌دارم.
این سلسله یادداشت که با عنوان کلی «ترجمه نگاشت» تقدیم می‌شود، ساختاری روشن دارد: یک جمله عربی، یک ترجمۀ موجود یا مرجوح (که عینا به آن برخورد کرده‌ام)، ترجمه پیشنهادی یا راجح، دلیل انتخاب ترجمه دوم.
این ترجمه‌ها همه از کارهایی انتخاب شده که در دست ویرایش داشته‌ام. البته ویژگی متن و ترجمه را عمداً نگفته‌ام تا حریم حرمت اهل قلم محفوظ بماند و اصول اخلاقی فدای آموزش مهارتی نشود.
امید است در فرصت‌های آینده باز هم تجربه‌های خود را با دوستان به اشتراک بگذارم.
عرضۀ این بخش از تجربه‌ها همزمان با حرکت عظیم زائران اربعین حسینی مجالی است تا خاضعانه به پیشگاه این رهروان طریق نور عرض ادب کنم و به سبب این عرض ادب به خود بگویم: «باشد که از کرم به تو هم اعتنا کنند».
و وقتی کار با بزرگِ بزرگ زاده «کریم من اولاد الکرام» باشد، جز این نباید انتظار داشت.
متن: قیل: أماني یتخرّصون الکذب.
ترجمه: گفته شده امانیّ دروغ گویی و سخنان باطل است.
پیشنهاد: امانیّ را دروغ و سخن باطل دانسته‌اند.
نکته: حذر از صیغۀ مجهول، روانتر شدن جمله فارسی. دکتر غلامحسین یوسفی در این باب مقاله‌ای مفید نوشته که اساسا تکیه بر فعل مجهول، با ساختار زبان فارسی منافات دارد. لذا حتی در ترجمه متون مقدس مانند قرآن که بیش از کتابهای عادی مقید به نصّ بودند افعال مجهول را به معلوم تغییر می‌دادند.
نیز بنگرید: مقاله مرتضی کریمی نیا در مجله ترجمان قرآن در باب ترجمه‌ای از قرن پنجم که فعلهای مجهول را به شکل معلوم ترجمه کرده است. عنوان مقاله:
«قرآن "خراسان دختر نیشابور" با ترجمۀ فارسی از قرن پنجم هجری؛ بررسی نسخۀ 2156 در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران و دیگر پاره‌های آن در آستان قدس رضوی و مجلس شورای اسلامی»؛ انتشار یافته در: ترجمان وحی ، سال بیست و یکم، ش 42، اسفند 1396، ص 71ـ 120.
متن: کانوا یغیّرون صفة النبی لإیجاد التشکیک
ترجمه: صفت پیامبر را تغییر می‌دادند به منظور ایجاد تشکیک و تردید در مردم عامی.
پیشنهاد:صفت پیامبر را تغییر می‌دادند تا شک و تردید در مردم عامی پدید آورند.
نکته: هرچه جملات توصیفی اسمی را به جملات فعلی تبدیل کنیم فهم متن راحت تر می‌شود.
متن: دعاء علیهم
ترجمه: دعای سرّی بر ایشان است.
پیشنهاد: نفرینی بر آنها است.
نکته: دعا اگر با حرف لام باشد دعا است و اگر با حرف علی باشد نفرین است.
متن: الکسب عبارة عن تحصیل المال.
ترجمه: کسب، عبارت است از به دست آوردن مال.
پیشنهاد: کسب، دستیابی به مال است.
نکته: 1.حذر از دو حرف اضافه در کنار هم (از به ...)، 2.حذر از جملۀ کلیشه‌ای «عبارت است از ...»
متن: یحتاج إلی عنایة أکیدة.
ترجمه: به توجه اکید نیازمند می‌باشد.
پیشنهاد: به توجه اکید نیاز دارد.
نکته: بار سنگین نگارش را از روی «است» و «می باشد» برداریم. از ظرفیت‌های فعل در زبان استفاده کنیم.
متن: فعل به ما یکره نقیض سرّه.
ترجمه: چیزی که از آن اکراه داشت را انجام می‌داد.
پیشنهاد: کاری در باره‌اش انجام شد که آن را خوش نداشت.
نکته: در ترجمه دو خطا روی داده است: 1.خلط میان صیغۀ معلوم با مجهول (فَعَل / فُعِل)، 2.کاربرد حرف «را» بعد از فعل.
متن: في قوله تعالی: إنّ قتلهم ...
ترجمه: در فرموده‌اش تعالی: إنّ قتلهم ...
پیشنهاد: در قرآن است: إنّ قتلهم ...
نکته: تکیه بر ترجمه تحت اللفظی فصاحت و روانی را از متن می‌گیرد و به آن بوی ترجمه می‌دهد.
متن: ... أن یحرمه من جمیع ما یتمنّاه.
ترجمه: ... از تمام چیزهایی که آرزویش را دارد محروم فرماید.
پیشنهاد: ... از تمام آرزوهایش محروم سازد.
نکته: طولانی کردن کلام هنر نیست. با یک بازنگری و بازنگری ساده می‌توان کلام را کوتاه تر و گویاتر، شیرین تر و فصیح تر ارائه کرد.
متن: معنی إحاطة الخطیئة هو حصرها لصاحبها و أخذها بجوانب.
ترجمه: معنی احاطۀ گناه، از هر طرف مورد بازخواست قرار گرفتن می‌باشد.
پیشنهاد: احاطۀ گناه یعنی اینکه صاحبش را محاصره و از هر سوی بازخواست کند.
نکته: گاهی افزودن چند واژه به متن، آن را خوش خوان می‌کند. بار دیگر هر دو متن را بخوانید.
متن: قال فی القاموس .... و فیه: أولاً ... ثانیاً ....
ترجمه: در قاموس گوید: ... و در آن همچنین آمده است: اولا ... ثانیا ...
پیشنهاد: در قاموس گوید: ... در نقد این سخن باید گفت: اولا ... ثانیا ...
نکته: عبارت «و فیه» دو معنا دارد. گاه به این معنا که: «و در آن است» یعنی حذر از تکرار نام منبع، و گاه برای نقد کلام منقول به کار می‌رود. مترجم باید با دقت این موارد را از هم باز شناسد. راهکار آن خواندن متن با دقت است که گاه به یک بار خواندن به دست نمی آید، بلکه باید دو سه بار خوانده شود.
مقدمه
پیش از این ده یادداشت با عنوان مشترک «تجربه نگاشت» به پیشگاه پژوهشیان پیشکش شد. البته نکاتی که در باب ویرایش و نگارش قصد بیان آنها را دارم، بیش از این است. ولی فعلاً فرصتی برای تحریر آنها ندارم. لذا در این فرصت بخشی دیگر از این سلسله مطالب را که فرصت تحریر آنها را یافته‌ام، تقدیم می‌دارم.
این سلسله یادداشت که با عنوان کلی «ترجمه نگاشت» تقدیم می‌شود، ساختاری روشن دارد: یک جمله عربی، یک ترجمۀ موجود یا مرجوح (که عینا به آن برخورد کرده‌ام)، ترجمه پیشنهادی یا راجح، دلیل انتخاب ترجمه دوم.
این ترجمه‌ها همه از کارهایی انتخاب شده که در دست ویرایش داشته‌ام. البته ویژگی متن و ترجمه را عمداً نگفته‌ام تا حریم حرمت اهل قلم محفوظ بماند و اصول اخلاقی فدای آموزش مهارتی نشود.
امید است در فرصت‌های آینده باز هم تجربه‌های خود را با دوستان به اشتراک بگذارم.
عرضۀ این بخش از تجربه‌ها همزمان با حرکت عظیم زائران اربعین حسینی مجالی است تا خاضعانه به پیشگاه این رهروان طریق نور عرض ادب کنم و به سبب این عرض ادب به خود بگویم: «باشد که از کرم به تو هم اعتنا کنند».
و وقتی کار با بزرگِ بزرگ زاده «کریم من اولاد الکرام» باشد، جز این نباید انتظار داشت.
[1]
متن: قیل: أماني یتخرّصون الکذب.
ترجمه: گفته شده امانیّ دروغ گویی و سخنان باطل است.
پیشنهاد: امانیّ را دروغ و سخن باطل دانسته‌اند.
نکته: حذر از صیغۀ مجهول، روانتر شدن جمله فارسی. دکتر غلامحسین یوسفی در این باب مقاله‌ای مفید نوشته که اساسا تکیه بر فعل مجهول، با ساختار زبان فارسی منافات دارد. لذا حتی در ترجمه متون مقدس مانند قرآن که بیش از کتابهای عادی مقید به نصّ بودند افعال مجهول را به معلوم تغییر می‌دادند.
نیز بنگرید: مقاله مرتضی کریمی نیا در مجله ترجمان قرآن در باب ترجمه‌ای از قرن پنجم که فعلهای مجهول را به شکل معلوم ترجمه کرده است. عنوان مقاله:
«قرآن "خراسان دختر نیشابور" با ترجمۀ فارسی از قرن پنجم هجری؛ بررسی نسخۀ 2156 در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران و دیگر پاره‌های آن در آستان قدس رضوی و مجلس شورای اسلامی»؛ انتشار یافته در: ترجمان وحی ، سال بیست و یکم، ش 42، اسفند 1396، ص 71ـ 120.
[2]
متن: کانوا یغیّرون صفة النبی لإیجاد التشکیک
ترجمه: صفت پیامبر را تغییر می‌دادند به منظور ایجاد تشکیک و تردید در مردم عامی.
پیشنهاد:صفت پیامبر را تغییر می‌دادند تا شک و تردید در مردم عامی پدید آورند.
نکته: هرچه جملات توصیفی اسمی را به جملات فعلی تبدیل کنیم فهم متن راحت تر می‌شود.
[3]
متن: دعاء علیهم
ترجمه: دعای سرّی بر ایشان است.
پیشنهاد: نفرینی بر آنها است.
نکته: دعا اگر با حرف لام باشد دعا است و اگر با حرف علی باشد نفرین است.
[4]
متن: الکسب عبارة عن تحصیل المال.
ترجمه: کسب، عبارت است از به دست آوردن مال.
پیشنهاد: کسب، دستیابی به مال است.
نکته: 1.حذر از دو حرف اضافه در کنار هم (از به ...)، 2.حذر از جملۀ کلیشه‌ای «عبارت است از ...»
[5]
متن: یحتاج إلی عنایة أکیدة.
ترجمه: به توجه اکید نیازمند می‌باشد.
پیشنهاد: به توجه اکید نیاز دارد.
نکته: بار سنگین نگارش را از روی «است» و «می باشد» برداریم. از ظرفیت‌های فعل در زبان استفاده کنیم.
[6]
متن: فعل به ما یکره نقیض سرّه.
ترجمه: چیزی که از آن اکراه داشت را انجام می‌داد.
پیشنهاد: کاری در باره‌اش انجام شد که آن را خوش نداشت.
نکته: در ترجمه دو خطا روی داده است: 1.خلط میان صیغۀ معلوم با مجهول (فَعَل / فُعِل)، 2.کاربرد حرف «را» بعد از فعل.
[7]
متن: في قوله تعالی: إنّ قتلهم ...
ترجمه: در فرموده‌اش تعالی: إنّ قتلهم ...
پیشنهاد: در قرآن است: إنّ قتلهم ...
نکته: تکیه بر ترجمه تحت اللفظی فصاحت و روانی را از متن می‌گیرد و به آن بوی ترجمه می‌دهد.
[8]
متن: ... أن یحرمه من جمیع ما یتمنّاه.
ترجمه: ... از تمام چیزهایی که آرزویش را دارد محروم فرماید.
پیشنهاد: ... از تمام آرزوهایش محروم سازد.
نکته: طولانی کردن کلام هنر نیست. با یک بازنگری و بازنگری ساده می‌توان کلام را کوتاه تر و گویاتر، شیرین تر و فصیح تر ارائه کرد.
[9]
متن: معنی إحاطة الخطیئة هو حصرها لصاحبها و أخذها بجوانب.
ترجمه: معنی احاطۀ گناه، از هر طرف مورد بازخواست قرار گرفتن می‌باشد.
پیشنهاد: احاطۀ گناه یعنی اینکه صاحبش را محاصره و از هر سوی بازخواست کند.
نکته: گاهی افزودن چند واژه به متن، آن را خوش خوان می‌کند. بار دیگر هر دو متن را بخوانید.
[10]
متن: قال فی القاموس .... و فیه: أولاً ... ثانیاً ....
ترجمه: در قاموس گوید: ... و در آن همچنین آمده است: اولا ... ثانیا ...
پیشنهاد: در قاموس گوید: ... در نقد این سخن باید گفت: اولا ... ثانیا ...
نکته: عبارت «و فیه» دو معنا دارد. گاه به این معنا که: «و در آن است» یعنی حذر از تکرار نام منبع، و گاه برای نقد کلام منقول به کار می‌رود. مترجم باید با دقت این موارد را از هم باز شناسد. راهکار آن خواندن متن با دقت است که گاه به یک بار خواندن به دست نمی آید، بلکه باید دو سه بار خوانده شود.
شنبه ۵ آبان ۱۳۹۷ ساعت ۸:۱۵
