هدف از این گفتار، ارائه فهرستی است از متون بایسته تحقیق و نشر، بر اساس فهرستی که اخیرا منتشر شده است. گفتار با مقدمه‌ای شاید مفصل‌تر از ذی المقدمه آغاز می‌شود.

[1]

فهرست نسخه‌های عکسی علوم عقلی اسلامی جلد اول به معرفی پانصد نسخه عکسی اختصاص دارد که در مرکز پژوهشی دائرة المعارف علوم عقلی اسلامی وابسته به مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی در قم (به ریاست آیة الله مصباح یزدی) نگهداری می‌شود. این فهرست به صورت گروهی تدوین شده و به سال 1394 در 702 صفحه منتشر شده است.
چنانکه از پیشگفتار برمی‌آید، در این مرکز از سال 1388 تا کنون حدود 8000 نسخه شامل 25000 رساله به صورت عکسی گردآوری شده که در این مجلد، 500 نسخه شامل 1136 رساله شناسانده شده و قرار است در هر مجلد به همین ترتیب 500 نسخه معرفی شود.
این نسخه‌ها از 116 کتابخانه شخصی و عمومی در 17 کشور گردآوری شده است: ایران، مصر، ترکیه، عراق، آلمان، ایرلند، بوسنی، سعودی، امریکا، بحرین، سوریه، مغرب، ایتالیا، ژاپن، انگلیس، واتیکان، پاکستان. (رجوع شود به تصاویر پیوست).
در معرفی هر نسخه توصیفگرهایی به کار رفته که نمونه آن را در تصویر پیوست می‌بینید.
نمایه‌های پایان کتاب نیز ناظر به همین عناصر است: عنوان، پدید آور، آثاری که مؤلف ناشناس است، موضوع، کاتب، تاریخ کتابت، محل کتابت، محل نگهداری.

[2]

از ویژگی‌های این فهرست چند مورد یاد می‌شود:
یکم. ثبت عناوین مختلفی که در فهارس مختلف برای یک کتاب یا رساله یاد شده است. به عنوان مثال:
8 عنوان برای رساله دوانی در باب صلوات (ص 487)
13 عنوان برای رساله غزالی در مورد کلمه تهلیل (ص 573)
9 عنوان برای رساله ابن عربی در باب سیر و سلوک (ص 499)
6 عنوان برای رساله خواجه نصیر طوسی در مورد معنای نفس الامر (ص 488)
دوم. فقط منابع مربوط به علوم عقلی در این فهرست آمده بدون اینکه تعریف دقیقی از این علوم به دست دهند. لذا در فهرست موضوعی پایان کتاب، موضوع‌هایی مانند احادیث اهل سنت، احادیث شیعه، اصول فقه شیعه، اعلام، تصوف، تفاسیر قرآن، طب، و... می‌توان یافت.
سوم. عرفان و تصوف از هم تفکیک شده است.
چهارم. نقش‌های پدیدآوران به چند نقش تقسیم شده است: ماتن، شارح، محشی، مترجم، ناظم، مجیب، ملخّص و...
پنجم. در فرآیند تدوین این اثر به برخی از اشکال‌های موجود در فهارس دیگر برخورده‌اند که در ص 17 تا 22 پیشگفتار اشاره شده است.
ششم. بعضی از نسخه‌های نادر معرفی شده در این فهرست در پیشگفتار اشاره شده است، از چند جهت:
الف. مؤلف و نادر بودن در ایران.
ب.خاص بودن موضوع.
ج. کتابت به دست مؤلف.
د.کتابت به دست مشاهیر علوم عقلی. (ص 22 تا 27 پیشگفتار).
هفتم. نمایه تاریخ کتابت دیدنی است که در آن هزار سال تاریخ فرهنگ و علم را می‌توان دید، از سال 410 تا 1412.

[3]

برخی از بایسته‌های پژوهشی در این فهرست (به فارسی و عربی) که در زمانی کوتاه استخراج شد، چنین است:
1.حقیقة المذهب الإمامیة / ابوالحسن شریف عاملی (م 1138). ش 5 ص 35.
2.تذکرة المذنبین / مولی حسینقلی همدانی (م 1311). ش 27 ص 43.
3.منهاج الحق والیقین / سید ولی الله رضوی (ق 10). ش 41 ص 87.
4.نجات (در عقاید) و تفسیر سوره حمد / فاضل هندی (م 1137). ش 51 ص 116.
5.مفتاح العدالة وتنبیه الراقدین (دو کتاب) / ملا محمد طاهر قمی (م 1098). ش 74 ص 152 تا 154.
6.رسائل علی بن عبدالله بحرانی (م 1319). ش 82 ص 158 تا 162.
7.مصباح المهتدین في أصول الدین / حسن بن راشد حلی (ق 9). ش 109 ص 175.
8.تذکرة الواصلین (شرح نهج المسترشدین علامه حلی) / عبدالحمید اعرجی (ق 8). ش 133 ص 200.
9.هدایة الموحدین (ترجمه روضة الواعظین فتال نیشابوری)/ علی بن حسن زواره‌ای (ق 10). ش 134 ص 200.
10.رساله‌های مولی زین العابدین گلپایگانی (م 1289). ش 157 ص 210.
11.رفع البغض والعداوة / محمد مدرس حائری (م 1322). ش 176 ص 220.
12.آیات المتوسمین (2 جلد)/ سید مهدی قزوینی حلی (م 1300). ش 489 و 490 ص 582.
13.طریق الهدایة / سید محمود مرعشی شوشتری (ق 14). ش 492 ص 583.
14.فتح الباب لمغلقات الکافي للکلیني / مطیع بن محمود عرفان یزدی (ق 12). ش 46 ص 106.

[۴]

چند نکته:
۱.شاید برخی از این متون منتشر شده یا در دست نشر باشند. از خوانندگان پژوهشگری که در این مورد آگاهی دارند، تقاضا دارد که این آگاهی را با دیگران به اشتراک بگذارند.
۲.این عناوین نه جامع است و نه مانع. بلکه پیشنهاد نگارنده سطور برگرفته از میان کتابهای معرفی شده در این فهرست است.
۳.طبعا این قلم انداز، عناوین مفیدی برای پایان‌نامه‌های دانشگاهی، طرح‌های پژوهشی، مقالات تحقیقی، و مانند آنها ارائه می‌کند.
۴.این قلم انداز در جوار آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها نوشته شد و برگی از دفتر برکات معصومیه است. از خدای بزرگ می‌خواهم که این برکات را بر این بنده مستدام بدارد.