[1]

عنوان پژوهشنامه‌ای است که سید حجت الحق حسینی کارشناس تاریخ علم سامان داده و دانشگاه خواجه نصیر در اسفند ماه 1395 در 1224 صفحه منتشر کرده است. چاپ دورنگ و باسلیقه و نیمه نفیس کتاب، بر خوشخوانیِ کتاب افزوده است.
کتاب، ده فصل دارد و 6707 مدخل را در 18 زبان شناسانده است. متن اصلی کتاب، در فصل 1 تا 7 آمده (ص 110 تا 1140). مقدمات، فصل 8 تا 10 و نمایه‌ها، بخشهای دیگر را تشکیل می‌دهند. تولید نمایه‌ها بر عهدۀ رضا سلیمانی و مدیر هنری تولید کتاب، محسن مسموعی بوده است.
موضوع ده فصل به اختصار چنین است:
فصل ‌1: آثار خطی طوسی (کتابشناسی و نسخه‌شناسی) (مدخل 1 تا 4652) – توضیح دربارۀ آن: مقدمه ص 13 تا 24.
فصل ‌2: آثار چاپی طوسی (به زبانهای مختلف) (مدخل 4653 تا 5244) – توضیح: ص 25 تا 33.
فصل ‌3: کتابهای مستقل مربوط به طوسی (مدخل 5245 تا 5478) – توضیح: ص 33 و 34.
فصل ‌4: بخشهایی از کتابها دربارۀ طوسی (مدخل 5479 تا 5574) – توضیح: ص 35.
فصل ‌5: مقالات درباره طوسی (مدخل 5575 تا 6546) – توضیح: ص 36.
فصل ‌6: پایان‌نامه‌ها درباره طوسی (مدخل 6547 تا 6707) – توضیح: ص 37.
فصل ‌7: یادمان‌های بزرگداشت طوسی – توضیح: ص 38 و 39.
این یادمان‌ها شامل چند عنوان است: نامگذاری‌ها، تمبر یادبود، جایزه، نامگذاری خیابان و دانشگاه و پژوهشگاه، روز ملی، سازمانها و بنیادها، سال جهانی، سیارک، کتابخانه، کوهوارۀ کرۀ ماه، تندیس و سردیس، محصول رایانه‌ای، نقاشی، نمایشگاه آثار، همایشها، یادمان دانشگاهی و مهندسی، یادنامه و مجموعه نوشتاری.
بدین‌سان، جامعیت این مجموعه در بُعد فرهنگ‌سازی بر اساس آثار متنوع خواجه نصیر مضاعف شده است.

[2]

نویسنده از سویی ریاضیدان است و از سویی پایی در نسخه‌های خطی و کتب کهن دارد و همزمان، قلمی روان و خواندنی دارد. یعنی جلوه‌ای از جامعیت خواجه نصیر را در او می‌توان دید.
به این دلیل، این همه داده‌ها نظمی ریاضی دارد که بازیابی آنها را آسان کرده است. علاوه بر این، علقۀ قلبی او به تشیع در تمام کتاب خصوصاً دیباچۀ مؤلف (ص 47 تا 60) موج می‌زند.
اینک مطالب مقدمه را مرور می‌کنیم:
• مروری بر فصل‌های 1 تا 7 – ص 13 تا 41 (به آنها اشاره شد).
•‌ پیشگفتار رییس دانشگاه – ص 42 تا 46.
• دیباچۀ مؤلف: روش‌شناسی کتاب (ص 47 تا 60)، کمک‌کنندگان علمی و مالی و... به این طرح، اعم از مراکز و اشخاص (ص 61 تا 70).
•‌ سالشمار طوسی – ص 72 تا 77.
•‌ فهرست جامع آثار طوسی، 224 عنوان با توضیحات در قالب جدول – ص 78 تا 96. این آثار، اعم از کتاب، رساله، یادداشت و ... است.
• کوته نوشتهای کتاب – ص 97.
•‌ کتابخانه‌های عمومی و سازمانی و شخصی مورد رجوع پژوهشگر در ایران و خارج از آن - ص 98 تا 108.
هر یک از این عنوانها، حتی برای کسانی که پژوهشی در مورد موضوع دیگر در دستور کار دارند، مفید است.

[3]

فصل 8 نمونه نسخه‌هایی از کتابهای چاپی و خطی طوسی است و فصل نهم منابع کتاب را نشان می‌دهد، در دو بخش: منابع پر بسامد و مهمترین منابع پژوهش.
فصل دهم، نمایه‌های کتاب است: نمایه پدیدآوران و نمایه موضوعها. در هر یک از این دو نمایه، ابتدا مدخلهای فارسی و عربی و سپس مدخلهای دیگر به خط لاتین آمده است. نظم ریاضی در ارائۀ مطالب در این بخش مانند دیگر بخشها نمودار است. (این جمله برای تأکید، تکرار شد).
سخن در باب این کتاب زیاد است که با ضیق زمانی این بنده سازگار نیست. کوته کنم کلام: در روزگاری که کتابسازی‌های شتابزده و سست بازار را تسخیر کرده، این کتاب روزنه‌ای از امید به دل می‌تاباند که هنوز وجدان کاری زنده است.
نویسنده کتاب را با نام یاد آیت الله مرعشی آراسته است. روانش شاد باد که پس از گذشت سالها، هنوز زنده است و الهام بخش اهل تحقیق.
نویسنده همچنین کتاب را با آخرین بند صلوات منسوب به خواجه طوسی حسن مطلع داده که درود و سلام بر خاتم اوصیاء حضرت بقیة الله ارواحنا فداه است. (صاحب الدعوة النبویة و ...).
این بنده نیز یادداشت مختصر خود را با عرض سلام و ادب به محضر آن جان جهان حسن ختام می‌دهد، با این اشاره که هیچ کتابخانه تخصصی از این کتاب بی نیاز نیست.