مقدمه
پژوهش فرآیندی است که به ابزارهای مختلف نیاز دارد. از جمله تنوع و تعدد عناوین مناسب برای تحقیق که باید دید و برگزید.
کسانی که با فهارس مخطوطات سر و کار دارند، همواره در مسیر کار خود با عنوانهایی روبرو می‌شوند که قاعدتاً فرصتی برای تحقیق آنها نمی‌یابند. بهتر آن است که چنین موضوعهایی را با دیگران در میان گذارند تا هر کس فرصت و امکانات دارد، به آنها بپردازد.
این یادداشت در همین راستا نوشته شده است؛ شصت عنوان کتاب برای تحقیق متن یا تحقیق در متن. بدون ادعای استقصا یا بِه گزینی. در واقع یادداشتی شخصی است که به اشتراک گذاشته می‌شود و به کمک تذکرات دوستان پژوهشگر به سامان می‌رسد و کامل می‌شود؛ از توضیح محتوا تا نشان دادن نسخه‌های دیگر و دیگر توضیحات لازم.

[1]

وجیزۀ کافیه یا رساله در اثبات رجعت. آقا نجفی قوچانی. مختصر. فارسی و عربی. 14 ص. به خط مؤلف. در پاسخ به اظهارات شریعت سنگلجی. تألیف: سال 1321 (ظاهرا شمسی).
نسخه عکسی آستان قدس رضوی، شماره 896.

[2]

حول شبهات التفسیر الکبیر للفخر الرازی علی مسألة الإمامة. محمد جواد کوچک یزدی (معاصر). تألیف: رجب 1416. 110 ص. شامل بحثهایی در بارۀ آیات:
امامت (و إذ ابتلی ابراهیم ...)؛
اولی الامر (أطیعوا الله و أطیعوا الرسول ...)؛
إکمال (الیوم أکملت ...)؛
ولایت (إنما ولیکم الله و رسوله ...)؛
تبلیغ (یا أیها الرسول بلّغ ...).
نسخه عکسی 1351 رضوی.

[3]

أعلام غیبة النعمانی. سید موسی شبیری زنجانی. 129 ص.
عکسی 820 رضوی.

[4]

کتاب «شرح قصیدة حسن بن راشد» نوشتۀ مولی علی غروی علی یاری. تصحیح: سید هدایة الله مسترحمی اصفهانی. تهران: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، 1423 ق. / 1381 ش. 754 ص.
تاریخ تألیف: 12 ربیع الثانی 1276 ق. در مدرسۀ طالبیۀ تبریز.
ماتن: حسن بن راشد حلّی، از عالمان سدۀ نهم هجری است که ارجوزه‌هایی دارد، از جمله ارجوزه‌ای در نظم الفیۀ شهید اول، در 653 بیت که در سال 825 به پایان رسانده است. و نسخه آن در کتابخانه مرحوم مرعشی به شماره 7/67 موجود است.
متن: قصیده‌ای سینیه در 142 بیت (به عدد ابجد کلمۀ قائم). با تقسیم زیر:
مقدمه و تغزّل 37 بیت (شرح: ص 8 تا 172).
باب اول: مدح حضرت مهدی علیه السلام 10 بیت (شرح: ص 173 تا 238).
باب دوم: اثبات وجود مقدس حضرتش 7 بیت (شرح: ص 239 تا 281).
باب سوم: ظهور حضرتش 21 بیت (شرح: ص 282 تا 390).
باب چهارم: رثای امام حسین و خاندان مطهرش 59 بیت (شرح: ص 391 تا 686).
خاتمه: نسب و حالات ناظم 8 بیت (شرح: ص 687 تا 719).
تتمیم شارح: 3 بیت (ص 719 تا 735).
نکته: شیخ آقابزرگ در ذریعه 41/16 به این کتاب اشاره کرده و شارح را حسن بن محمد حسین تبریزی سردرودی دانسته است. آقای مسترحمی مصحح کتاب این را اشتباه صاحب ذریعه می‌داند و می‌گوید: شیخ حسن سردرودی شاگرد مولی علی غروی و کاتب او بوده است.
شایسته است که معرفی کتاب، از جهت محتوا، ماتن، شارح و جوانب دیگر، موضوع پایان نامه‌ای مناسب و درخور قرار گیرد.
همچنین ترجمه و تلخیص کتاب به زبان فارسی، برای آشنایی گسترده تر با یکی از منظومه‌های مهدوی پیشنهاد می‌شود.

[5]

مقدمه شرح نهج البلاغه
علی محمد بن محمد حسن گرمرودی
نسخه خطی شماره 2/560 م. مدرسه شهید مطهری (سپهسالار).
معرفی شده در مجله رهنمون شماره 9 – 10 ص 178.

[6]

المختار من حِکم و مواعظ امیرالمؤمنین علیه السلام
نسخه 38/2799 مدرسه شهید مطهری (سپهسالار).
معرفی شده در مجله رهنمون شماره 9 – 10 ص 173.

[7]

مائة کلمة من کلام علی بن ابی طالب علیه السلام. جاحظ
ترجمه منظوم مرتضی قلی خان شاملو.
نسخه 2931 مدرسه شهید مطهری (سپهسالار).
معرفی شده در مجله رهنمون شماره 9 – 10 ص 172.

[8]

ضیاء الأهلّة و بیان الأدلّة في بیان حال أبي طالب عند أهل الملّة
قاسم بن حسن السراجی (دانشور زیدی معاصر)
کتاب به سال 1423 تألیف شده و دستنویس آن 51 صفحه دارد.
بجز موضوع اصلی (اثبات ایمان حضرت ابوطالب) تحقیقات متنوع در باب رجال و تاریخ و سیره در بر دارد.
متن دستنویس آن را جناب محمد لطف زاده در بعضی از گزوه‌های تلگرامی فرستاده و در اختیار است. یک نسخه تایپی آن نیز در اینترنت به نشانی زیر موجود است.

اگر این متن به تحقیق جدید نیاز نداشته باشد (که باید بررسی شود) دستکم معرفی و تلخیص آن به زبان فارسی لازم است تا دیدگاه دانشوران زیدی در این زمینه بازتاب یابد.

[9]

به این چند نسخه ضمن مقاله‌ای در معرفی فهرست جدید مدرسه حجتیه قم اشاره شد:

1. اصول دین، محمد تقی نوری (پدر محدث نوری)، ش 2/204، ج 1 ص 195.
2. رساله در تجوید، مختار اعمی اصفهانی، سال 949، ش 8/210، ج 1 ص 217.
3. ترجمه خطبه شقشقیه به نظم و نثر فارسی، محمد تقی حسینی قزوینی، ش 3/210، ج 1 ص 213.
4. القصیدة اللامیة فی مدح مولانا موسی بن جعفر علیه السلام، عبدالباقی فاروقی (شاعر سنی بغدادی)، ش 4/254، ج 1 ص 263.
5. قانون نامه تجارت دولت عثمانی سال 1265 قمری به ترکی (134 ص)، ش 258، ج 1 ص 289.
6. استقبال راقم مشهدی از ترکیب بند محتشم کاشانی، ش 3/264، ج 1 ص 299.
7. صد و شصت و پنج حدیث در باره امام زمان علیه السلام، نویسنده نامعلوم. 320 صفحه (با توجه به این حجم به نظر می‌رسد که شرح احادیث را نیز داشته باشد). ش 336، ج 1 ص 395.
8. کشف التعمیة عن وجوه التسمیة، حسین بن محمد صادق خراسانی (م 1349 ق.)، ناتمام مانده، 814 ص. ش 493، ج 1 ص 600 – 601.
9. تفسیر آیه یا ایها الرسول بلغ ... (مختصر، 9 ص)، ش 15/496، ج 1 ص 612.
10. الجبر و التفویض، محمد باقر فشارکی، 1298 ق.، 92 ص، ش 3/710، ج 2 ص 311.
11. علم معما، محمد اسماعیل واعظ اصفهانی، ش 2/901، ج 2 ص 529.

[10]

پیش از این ضمن سه یادداشت که در فضای مجازی منتشر شد، نسخه‌هایی از فهرست عکسی‌های علوم عقلی پیشنهاد شد. برای حذر از تکرار، فقط نشانی آن سه یادداشت در اینجا ذکر می‌شود:
*جلد اول این فهرست:

*جلد دوم این فهرست:

*جلد سوم این فهرست:

در این سه یادداشت، جمعا 41 کتاب معرفی و پیشنهاد شده است.

سخن آخر
بدین ترتیب در این قلم انداز، شصت کتاب برای تحقیق و تصحیح و پژوهش (تحقیق متن و تحقیق بر اساس متن) پیشنهاد شد، بدون اینکه ادعای جامعیت و مانعیت یا استقصاء در میان باشد.
امید است این فهرست، اهل تحقیق را به کار آید.
حسن ختام این قلم انداز ذکر خیری از سید المحققین مرحوم استاد سید عبدالعزیز طباطبایی است که سلسلۀ نوشتارهایش «ما ینبغی نشره من التراث» گرچه عمری کوتاه داشت، ولی مانند دیگر خدماتش با برکت ویژه‌ای همراه بود. این سطور، در راستای خدمات ایشان و جلوۀ ضعیفی از نوشتارهای آن بزرگ مرد است. رحمت خدا بر او باد.