[1]

مقدمه

کتابی به دستم رسید با عنوان «استخراج تاریخ در نظم» نگارش و ترجمۀ محمد ابراهیم خلیل جامی ژنده پیلی. در باب نحوۀ استخراج مادۀ تاریخ که یکی از تفنن های جالب در متون قدیم بخصوص آثار تاریخ و تراجم نگاری است و سبب دقت در نگارش تاریخ های کهن می‌شود و پیوند استواری با ابجدنگاری نیز دارد.
چاپ دوم این کتاب به سال 1337 شمسی در مطبعه دولتی کابل منتشر شده و شماره 55 از سلسله نشرات انجمن تاریخ است. البته تألیف آن به تاریخ 6 برج عقرب 1326 شمسی مطابق با 15 ذیحجه 1366 قمری بوده و چاپ نخست اندکی پس از آن انجام شده است.
مؤلف در پایان کتاب خود را بدین سان معرفی کرده است: محمد ابراهیم خلیل ولد میرزا فضل احمد خان ولد میرزا محمد جانخان ولد میرزا سعید احمد خان الاحمد الجامی ژنده پیلی.
وی مطالب کتاب خود را از کتاب «گلبن تاریخ» (به زبان اردو، چاپ 1313 قمری) اقتباس کرده و البته شواهد و مثال‌های دیگر بر آن افزوده است.
به هر حال، بر اساس اصل اردو حدود 120 سال، بر اساس چاپ نخست این اقتباس و نگارش 70 سال و بر اساس چاپ دوم آن 60 سال از نشر این کتاب – آن هم در کابل – می‌گذرد؛ به گونه‌ای که می‌توان آن را در شمار کتاب‌های کمیاب دانست.
مرور کتاب، از این دیدگاه می‌توانست کنجکاوی نگارنده را بر انگیزد.
یکی از جاذبه‌های کتاب، تاریخ‌های متنوع مربوط به مشایخ تصوف است. اما در نگاه آن دیار، دوازده امام نیز در همین شمار یاد می‌شود. این یادداشت ناظر به نکته اخیر است که بدین لحاظ در سلسله «در حدیث دیگران» می‌آید، مانند یادداشتهای دیگری که تحت این عنوان منتشر شد.
باید دانست که تاریخ‌های مربوط به معصومان که در این کتاب آمده، چندان دقیق نیست و گاه به تناقض‌هایی نیز گرفتار آمده است، چنانکه در شمارش ابجدی نیز بی اشکال نیست. نیز تذکر می‌دهیم که شعرهای مربوط، گاهی به سستی می‌زند. البته ضرورت حفظ وزن و قافیه همراه با حفظ عدد مربوط، تکلفی برای ناظم پدید می‌آورد که گاهی دقت مضمون و محتوا، آن هم محتوای تاریخی را تحت الشعاع قرار می‌دهد. با این همه هیچ تغییری در متن اشعار ندادم و متن را با امانت کامل نقل کردم.
اما یکی از نکات مهم این قطعات منظوم، بیان تاریخ دوازده امام و حضرت زهرا علیها السلام از سوی یک تاریخ نگار سنی است و از سوی دیگر، بیان تاریخ تولد امام مهدی علیه السلام، که برخی از دانشوران سنی آن را گاه منکر می‌شوند و گاه در آن تردید می‌کنند یا میلاد حضرتش را امری موکول به آینده و آخر الزمان می‌دانند.
لذا سستی نظم یا سستی محتواییِ برخی از تاریخها را می‌توان نسبت به این امتیازها نادیده گرفت.
توضیحاتی که میان دو قلاب [ ] آمده از این بنده است.

[2]

قطعه‌ای در باب دوازده امام

مؤلف کتاب در صفحه 63 می‌نویسد:
«این دوازده بیتی است در منقبت نگاری دوازده امام رضی الله عنهم که اعداد حروف منقوطۀ هر مصراع اولش مختصر تاریخ وصال [یعنی رحلت / شهادت] ایشان است و حروف منقوطۀ هر یک مصراع دوم مظهر تاریخ ولادت باسعادت ایشان. و در دو مصراع حضرت مهدی آخر الزمان هر دو تاریخ ولادت باسعادت ایشان است.

قصیده

[3]

چند قطعه از "مظهرالحق"

مؤلف کتاب، قطعاتی از "مظهرالحق" را در صفحات 83 تا 85 کتاب نقل می‌کند. به عین عبارات و عنوانهای اصل کتاب نقل می‌شود.

تاریخ رحلت حضرت امیرالمؤمنین اسدالله الغالب کرّم الله وجهه

[مؤلف در پاورقی نوشته است: مراد از راست، الف است که در عدد یکی است و از جملۀ اعداد دوران که 261 می‌باشد، اشارۀ وضع شده]

تاریخ ولادت امام مهدی رضی الله عنه