[1]

مقدمه
اخیراً نامه‌ای از استاد محقق مرحوم سید محمد علی روضاتی یافتم که نکات جالبی در بر داشت. متن نامه را ایشان در سال 1333 شمسی به مجله آیین اسلام فرستاده بود. (مجله آیین اسلام شماره 37 تاریخ 13 شهریور 1333 شمسی ص 14 و 15؛ در بازنشر کتابخانه مجلس، شماره صفحه پیاپی 4422 و 4423)
در این گفتار، متن نامه و چند نکته که از آن آموخته‌ام مرور می‌شود.

[2]

متن نامه که در کتاب «در پرتو روضات» (چاپ مؤسسه کتابشناسی شیعه) نیز آمده، چنین است:
«امید است پیوسته در ترویج و تأیید دین مبین و اشاعه و نشر احکام و آثار شریعت سید المرسلین صلوات الله علیه و آله اجمعین مؤید و موفق باشید.
و بعد، موجب تصدیع،
اولاً اظهار قدردانی و تشکرات صمیمانه به مناسبت مجاهدت و اهتمام مردانۀ شما در راه نشر آیین اسلام و ارشاد مسلمین به راه راست و درست و وظائف دینی آنها.
و ثانیاً به جهت آنکه مشاهده می‌شود نظر خیرخواهانه اگر برای امور آیین اسلام به عرض برسد، در موقع اجرا و عمل قرار می‌دهید، لازم دیدم مطالبی که مراعات آنها بسیار بجاست به اطلاع آن جناب برسانم؛ تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.
در تاریخ 13 – 4 – 1333 نیز مکتوبی تقدیم شده که متأسفانه تا کنون از وصول آن اطلاعی پیدا نکرده‌ام.
1. اهمّ مطالب، بازرسی و کنترل بسیار دقیق مطالب و مقالات مجله است و بایستی در هر مقاله کاملاً جهات اثر آن ملاحظه شود.
از باب نمونه عرض می‌شود. در شماره 31 قسمت راجع به کودکان قصه‌ای که راجع به حضرت موسی علی نبینا و آله و علیه السلام چاپ شده بود، و اینکه آن عابد بدبخت مورد سخط الهی و جای او در قعر جهنم و آن مقلد هواپرست، مشمول رحمت خداوندی و حائز مقام قدس بهشتی است.
اولاً مأخذ این قصّه کجا است؟ و ثانیاً بر فرض صحت و وجود مأخذ صحیح باید متوجه این هم شده باشید که نشر این قصه (و امثالها) در یک مجله دینی که منادی اسلام و مروج احکام و مبین حلال و حرام و مشوق مردم به طاعات و عبادات و ناهی از منکرات و منقوضات است، حقاً نباید درج شود تا بهانه به دست عده‌ای بدهد که بگویند: «در مجله آیین اسلام است که: <حالا بچه‌های عزیز متوجه باشید و دقت کنید که خداشناسی و معرفت به حال پروردگاری که شما و همۀ موجودات را آفریده است، به عبادت ظاهری و تظاهر به عبادت و گوشه گیری از خلق و به غار و کنج عزلت پناه بردن نیست>... »
باری؛ این نویسندۀ محترم که اسلام را به عبادت ظاهری نمی‌داند، پس چگونه آن را با اجتماع برای نماز جماعت و جمعه و عیدین و سایر عبادات اجتماعی از قبیل حج و سایر امور اسلامی که بایستی حتماً آن را خارج از دایرۀ خفا به جا آورد، توافق می‌دهد؟
و ثانیاً گذشته از این، نویسندۀ محترم گویند که خداشناسی منوط به عبادت ظاهری نیست، گویا مرادشان همان است که اسلام منوط به عبادت ظاهری نیست، و الّا «خداشناسی منوط به عبادت ظاهری نیست» اصلاً دارای معنای صحیحی نخواهد بود.
خلاصه آنکه درج هر مقاله بررسی بسیار بسیار دقیق لازم دارد که فقط به عهدۀ خود سرکار عالی و جناب دانشمند بزرگوار و وجود مغتنم آقای حاج ذوقی باید باشد.
2. از درج بسیاری از مقالات متفرّقۀ اجتماعی یا انتقادی یا علمی که دارای امتیازات مهمه نیست و به قلم نویسندگان تازه کار امروزی تهیه می‌شود، حتی الامکان خودداری فرمایید. چون هدف شما عالی تر از آن است که جمعی بخواهند با نگارش مقاله برای مجلۀ شما تمرین و ورزش مقاله نویسی و نویسندگی کنند. بهتر است که شما از یکی از دانشمندان بزرگ پایتخت که بحمدالله فراوان اند، خواهش کنید قسمتهای کاملاً مفید و قطعات سودمند علمی و ادبی و تاریخی و یا اجتماعی و اعتقادی محقّقانه را از کتب قدماء علمای اسلامی انتخاب نموده و شما آنها را به طرز صحیح در مجله درج فرمایید؛ مسلّماً نفعش اتمّ و اکمل خواهد بود و نتایج بسیاری (مادّی و معنوی) از این راه عاید مجلّه خواهد گردید، مخصوصاً سعی کنید مقالات بسیار جذّاب و دلکش باشد.
3. در بارۀ درج اخبار، مخصوصاً سعی فرمایید تاریخ صحیح دقیق درج شود و تا کاملاً تحقیق نکرده باشید، از نشر آن خودداری فرمایید.
از باب نمونه، در همان شماره 31 فوت آیت الله کاشف الغطاء رحمة الله علیه را روز سه شنبه نوشته بودید، و حال آنکه آن مرحوم صبح روز دوشنبه 28 ذوالقعده مطابق 28 تیر به رحمت ایزدی پیوسته است.
دیگر آنکه از نشر این گونه اخبار، چه از داخل و چه از خارج غفلت نکنید.
4. در تصحیح مجله وقت فراوان مبذول فرمایید و نگذارید امتیازات خاصّۀ مجلۀ شما را اغلاط زشت چاپخانه، از بین ببرد. و راستی بسیار ناروا است که حتی در تنها مجلۀ مذهبی عصر، «آیین اسلام» هم آیات قرآنی غلط چاپ بشود. و امیدواریم در این زمینه دقّت وافی مبذول گردد.
این عرایض خالصانه و مخلصانه در نظر جناب مستطاب عالی مورد قبول واقع شود، و شخصاً خودتان یک یکِ این مطالب را به موقع اجرا قرار دهید.
عظمت و پیشرفت درخشان و روزافزون آن مجلۀ دینی و کارکنان محترم و بالاخصّ جناب اجلّ عالی را پیوسته خواستاریم.
ایام افاضت مستدام باد، بالنبیّ و آله أجمعین.
سید محمد علی روضاتی، اصفهان.»

[3]

چند نکته که از این نامۀ مهم آموخته‌ام:
1. مجله آیین اسلام در سال 1333 (یعنی 65 سال پیش) در حد امکانات محدود آن زمان، صفحه‌ای یا بخشی از صفحه‌ای را به کودکان اختصاص داده است. این کار در زمان خود، گامی بسیار پیشرفته بوده و جای تقدیر دارد. این نکته باید در تاریخ نگارش‌های دینی برای کودکان و نوجوانان و به زبان آنها، ثبت شود. رحمت خدا بر بنیانگذار نشریه مرحوم نصرت الله نوریانی که هیچ شناخت خاصی از او ندارم. ولی صفحات نشریه‌اش تلاش جدی او را در آن زمان دشوار نشان می‌دهد.
2. محقق روضاتی تمام مجله و حتی صفحۀ ویژۀ کودکان را با دقت می‌خوانده و پیگیری می‌کرده است. بلکه با عبارات شیرین و دلنشین دست اندرکاران را تشویق و تقدیر می‌کرده است.
3. محقق روضاتی در مورد حرکت کلی مجله نظر می‌دهد که وقتی نشریه‌ای نام اسلام را در پیشانی خود دارد، نسبت به گزینش مطالب باید دقت زیادی به خرج دهد و هر مطلبی را – گرچه مطلب مثبت باشد – درج نکند. این درس مهم امروز هم می‌تواند و باید سرلوحۀ بسیاری از نشریات دینی، بلکه رسانه‌ها و مراکز فرهنگی و پژوهشی دینی باشد.
4. حتی در مورد درج تاریخ‌های دقیق و خطاهای چاپی و ... نیز باید دقت به خرج داد، زیرا برگهای امروز بخشی از تاریخ فردا است.
5. باید دقت کرد که کیفیت، دقت، عمق مطالب، رعایت تمام جوانب، مخاطب سنجی و ... فدای کمیت نشود.
6. این درس دیروز به بیان امروز چنین بازگو می‌شود که مواظب باشیم شور و سوز دینی و احساس ضرورت به یک بایستۀ فرهنگی – دینی (آنجا که چنین انگیزه‌ای در کار باشد، و انشاء الله سودای نام و نان در کار نباشد) ما را به سازمان سازیِ بدون برنامه نکشاند.
بارها دیده‌ایم که سازمان سازی در حدّ ساختمان سازی (آن هم گاهی بناهای شیک و پرهزینه) محدود می‌ماند و چون برنامه‌ای جدّی برای بهره وری از هزینه‌ها پیش بینی نشده، عملاً شاهد نوعی اسراف در داشته‌های محدود هستیم و گرفتار همپوشانی‌ها می‌شویم و ...
7. خلاصه اینکه اهمیت و ضرورت اتقان و تداوم صحیح عمل، کمتر از شروع عمل نیست. بلکه شاید بالاتر از آن باشد. امیر کلام صلوات الله علیه در سخنی هشدارگونه به ما فرموده اند: « قَلِيلٌ‏ تَدُومُ‏ عَلَيْهِ أَرْجَى مِنْ كَثِيرٍ مَمْلُولٍ مِنْه» (نهج البلاغه).

[4]

خاتمه
1. مجله آیین اسلام، اقیانوسی است از مطالب متنوع و ارزشمند، چنانکه استاد جعفریان در مقدمۀ بازچاپ آن تذکر داده‌اند. آیینه‌ای است که دستکم بخشی از تاریخ تلاشهای دینی را در طول حدود یک دهه (1323 – 1333) نشان می‌دهد. نکاتی که از آن استخراج می‌شود، فراوان است.
2. این نوشتار را زمانی آغاز کردم که همزمان با آن، دو شخصیت بزرگ و مروج تشیع در شرق و غرب، پس از یک عمرِ سرشار از خدمات دینی روی در نقاب خاک کشیده بودند:
مرحوم آیت الله سید محمد مهدی خلخالی فقیه نامور در مشهد مقدس، و مرحوم لوییجی (عمار) دِمارتینو، پیشگام حرکت شیعی در ایتالیا و عالم شیعیان آن دیار.
و زمانی به تحریر نهایی رسید که مجاهد حامی حریم تشیع سردار قاسم سلیمانی پس از عمری مجاهدت عملی برای دفاع از سرزمین و جان و مال و ناموس شیعیان به شهادت رسیده بود.
بدین روی، ثواب این نوشتار را به این سه بزرگ تقدیم می‌دارم و امید است مجاهدات این گونه مخلصان، در فضاها و زمینه‌های مختلف زمینه ساز ظهور امام موعود و غلبۀ نور بر ظلمت باشد. رحمت الهی بر تمامی آنان باد.