مقدمه
در بارۀ علامه امینی بسیار گفته و نوشته‌اند، اما هنوز ناگفته‌های فراوانی هست که به تدریج باید از دل اسناد و خاطرات استخراج شود. از جمله در باب کتابخانه شکوهمندی که ایشان با رنج فراوان بنا نهاد و به نام نامی حضرت مولی الموالی، «مکتبة امیرالمؤمنین علیه السلام العامّة» نامید.
یکی از نکات ناگفته، اثرگذاری تسمیۀ کتابخانه نجف بر تسمیۀ کتابخانه‌های دیگر در نقاط دیگر است که نمونه‌ای از آن در پی می آید. البته این وجه تسمیه در این سند به صراحت گفته نشده، ولی به قرینه‌هایی می‌توان آن را استنباط کرد.
مرحوم حاج سید رضا اخوی یکی از تجّار موفّق تهران بوده که با علمای تهران از جمله علامه امینی ارتباط داشته و در مراحل تأسیس و ادامۀ فعالیت کتابخانه نجف کمک شایانی به آن داشته است، به گونه‌ای که نام او در شمار اهداکنندگان کتاب به آن کتابخانه بارها در دقتر کتابخانه تکرار شده است. ایشان در بنای ساختمان مجاور کتابخانه که اکنون مزار علامه امینی است، نیز نقش مؤثری داشته است. همچنین با آیة الله سید کاظم شریعتمداری در ارتباط بوده و تولیت موقوفات مسجد امام حسین علیه السلام را به ایشان واگذاشته بود، با نیت احداث مؤسسه‌ای برای تربیت مبلّغ، به شرحی که خواهد آمد. و این مؤسسه تهران با دارالتبلیغ قم ارتباط محکمی داشته است.
حاج سید رضا اخوی از سلسله سادات تقوی اخوی است که بیش از دویست سال کارنامۀ درخشان در خدمت به اهل بیت داشته‌اند. یکی از بزرگان این خاندان، مرحوم سید علی تقوی اخوی است که اهتمام جدّی در برپایی مجالس شعر آیینی داشته و یکی از مهمترین حلقه‌های ادبی شعر مدح اهل بیت را به مدت 65 سال مداوم اداره می‌کرد. گزارشی از این حلقۀ فعّال ادبی را در مقدمه مفصل دکتر حداد عادل بر کتاب «تذکرۀ قدس» می‌توان دید. این کتاب، گزارشی مکتوب از این سلسله جلسات ادبی و شعری است که به تدوین محمد علی عبرت نایینی و تصحیح ابوالفضل مرادی، در دو جلد قطور توسط انتشارات مسجد جمکران منتشر شده است.
ناگفته نماند که دو کتاب دیگر بر اساس گزارش‌هایی مکتوب از این سلسله نشست‌های ادبی – دینی شکل گرفته است: یکی: تذکرۀ مدینة الادب در سه جلد؛ دوم: نامه فرهنگیان در یک مجلد. این دو کتاب نیز مانند کتاب پیش به دست میرزا محمد علی عبرت تدوین شده‌اند. و کتابخانه مجلس هر دو را به شیوۀ چاپ عکسی منتشر کرده است.
این سه کتاب، منابعی غنی برای یک جریان ادبی – دینی قرن سیزدهم و چهاردهم هجری قمری هستند که جای یک پژوهش جدّی در مورد آن خالی است.
حسینیه‌ای که میر سید علی تقوی اخوی به عنوان محلّ تجمّعات بنا نهاده، هم اکون نیز به نام حسینیه اخوی در خیابان مصطفی خمینی تهران برقرار است. بنای دویست سالۀ حسینیه نیز خود بخشی از تاریخ ایران است.
باری، سید رضا اخوی زمانی که تصمیم به بنای مسجدی در میدان فوزیه آن زمان (میدان امام حسین علیه السلام فعلی) می‌گیرد، هم بنای دارالمبلّغین را در کنار آن در نظر می‌گیرد (ظاهراً به دلیل معاشرت با آیة الله شریعتمداری) و هم کتابخانه امیرالمؤمنین علیه السلام. نامگذاری و تعیین اهداف این کتابخانه، اهداف و برنامۀ مجموعۀ نجف را به یاد می‌آورد که سال 1336 شمسی/ 1376 قمری یکی از مراحل تأسیس خود را می‌گذرانده است.
آیا چنین کتابخانه و مؤسسه‌ای در جوار مسجد امام حسین علیه السلام در تهران شکل گرفته یا نه؟ نگارنده این سطور بی خبر است. و دستکم در طول دهها سال که رفت و آمد داشته، خبری از آن ندیده است. ولی صِرف پیش بینیِ این دو مرکز در کنار مسجد، نشانۀ اندیشۀ فرهنگی و آینده اندیشیِ بانی مسجد است که به تبلیغ و تحقیق نیز همپای عبادت می‌اندیشیده و بها می‌داده است تا مثلث اندیشۀ دینی را هدف بگیرد.
در سندی که در پی می‌آید، و تازه به دستم رسیده، بند الف دیده نمی‌شود. نمی‌دانم افتادگی چاپی است یا علت دیگر دارد. بعلاوه سالها پیش متن کامل وقفنامه این مجموعه را دیده بودم که بیش از ده صفحه بود و اکنون دسترسی به آن ندارم تا ببینم در بارۀ کتابخانه یادشده مطلبی دیگر آورده‌اند یا نه. به هر حال، فعلاً نشر این سند، فرصتی مغتنم است تا برگی دیگر از تاریخ معاصر، به ویژه تاریخ زندگی و خدمات علامه مجاهد امینی مرور شود. بدان امید که در آینده کاملتر شود.
متن سند
به اطلاع اشخاص متدین و نیکوکار می‌رساند.
مرحوم حاجی سید رضا اخوی رضوان الله علیه که یکی از مردان متدین و فداکار عصر اخیر بوده، تمامی ششدانگ دو قطعه زمین معروف به باغ رضائیه در نبش خیابان شاهرضا میدان فوزیه (قطعه اول به مساحت 67/6511 متر مربع و قطعه دوم به مساحت 78/490 متر مربع) به مجموع مساحت 45/7002 متر مربع در تاریخ 29/12/1340 تحت سند شماره 16049 دفترخانه رسمی شماره دو (2) قم به تولیت حضرت آیت الله العظمی آقای سید محمد کاظم شریعتمداری مدّ ظلّه العالی وقف ساختمان مسجد و مدرسه دارالمبلّغین و کتابخانه مربوطه نموده و خود بعد از درک چنین سعادت عظمایی به رحمت الهی پیوست.
در وقف نامه تأسیسات مذکور، از طرف خود مرحوم اخوی عیناً به قرار ذیل طبقه بندی و اسم گذاری شده است:
ب – مسجد جهت عبادت خدا و امور مربوط به آن که به نام مبارک امام حسین علیه السلام نامیده خواهد شد.
ج – مدرسۀ دارالمبلغین به منظور تربیت نمودن مبلّغ شیعۀ اثنی عشری برای اعزام به کشورهای اسلامی و غیر اسلامی و قراء و قصبات و شهرستانها اعم از داخلۀ کشور و یا خارج از مملکت.
د – کتابخانه که به نام مکتبة الامام امیرالمؤمنین علیه السلام العامّة نامیده خواهد شد، با لوازم و متفرّعات و منضمات آن از قبیل چاپخانه، قرائتخانه و دارالترجمه و دارالتألیف و غیره.
حسب الامر حضرت آیت الله شریعتمداری عده‌ای از تجار محترم تهران مأمور شدند که تأسیسات مذکور را به طور آبرومندی که مناسب با محل نیز باشد، ابتداء از مسجد که جنبۀ حیاتی دارد شروع نمایند؛ و با تأییدات خداوند متعال، از چند روز به این طرف، مقدمات امر، از قبیل نقشه و غیره فراهم و بنای مجلّل مسجد زیر نظر مهندس ارجمند عالی مقام جناب آقای حاج حسین آقا لر زاده شروع گردید.
حال ادامه و خاتمه زودتر ساختمان تأسیسات مذکور بستگی به همت بلند مسلمانان متدین و نیکوکار دارد که با بذل کمکهای مؤثّر نقدی و جنسی رضای پروردگار را جلب و خاطر امام زمان عجل الله تعالی فرجه را خوشنود و خویشتن را مشمول آیۀ شریفۀ «انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الآخر» قرار دهند.
به منظور فوق حسابی در بانک صادرات و معادن ایران شعبۀ بازار به شماره 4000 مفتوح و اشخاص خیّر و فداکار می‌توانند کمکهای نقدی خود را در تمام شعب بانک صادرات و معادن ایران در تهران و شهرستانها مخصوصا در شعبه میذان فوزیه به حساب شمارۀ مذکور تأدیه و رسید مربوطه را جهت ثبت به دفتر ساختمان واقع در محلّ مسجد بفرستند و یا اینکه بطور مستقیم نقداً به دفتر مذکور پرداخت نموده و رسید چاپی مخصوص اخذ نمایند.
برای کسب اطلاعات و توضیحات بیشتری می‌توان با تلفن‌های 20573 و 20708 تماس گرفت.
نکته دیگر
در یکی از نامه‌های آیة الله سید کاظم شریعتمداری به آیة الله سید محمد هادی میلانی به تاریخ 19 محرم 1384 قمری (که متن آن در کتاب «علم و جهاد: مجموعه اسناد مربوط به آیة الله سید محمد هادی میلانی» ج 2 ص 227 تا 231 آمده است) چنین می‌نویسد:
«راجع به مدرسه دارالتبلیغ که در نظر است در قم دایر شود، چون در تهران در حدود چهار سال است که زمینی وقف بر مسجد و دارالتبلیغ شده است و به اختیار این جانب گذارده‌اند و قرار است که آنجا شروع به ساختمان شود؛ ملاحظه کردیم که اگر مرکز آن در قم نباشد ممکن است بعداً دولت نفوذ نماید، از این لحاظ در قم هم جایی را برای این قسمت معین کردیم که اگر وسیله فراهم شود ساختمان کنیم. و مقصود تربیت عده‌ای از مبلغین است که به درد بخورند. متن برنامه کتاب و سنت خواهد بود. اگر بعضی از آنها احتیاجی به بعضی از علوم داشته باشند البته در حاشیه خواهد بود. اگر ان شاء الله تعالی موفق به ساختمان شویم، بعدها برنامه‌ای معین کرده و قبلاً هم به نظر جنابعالی هم خواهیم رسانید. البته هر نظری یا اصلاحی داشته باشید، عمل خواهد شد انشاء الله».
تحلیل این فصل از تاریخ روحانیت و تبلیغات دینی در آن سالها، هنوز حلقه‌های مفقوده دارد که باید در فرصت‌های دیگر بطور مستند بیان شود.
در بارۀ علامه امینی بسیار گفته و نوشته‌اند، اما هنوز ناگفته‌های فراوانی هست که به تدریج باید از دل اسناد و خاطرات استخراج شود. از جمله در باب کتابخانه شکوهمندی که ایشان با رنج فراوان بنا نهاد و به نام نامی حضرت مولی الموالی، «مکتبة امیرالمؤمنین علیه السلام العامّة» نامید.
یکی از نکات ناگفته، اثرگذاری تسمیۀ کتابخانه نجف بر تسمیۀ کتابخانه‌های دیگر در نقاط دیگر است که نمونه‌ای از آن در پی می آید. البته این وجه تسمیه در این سند به صراحت گفته نشده، ولی به قرینه‌هایی می‌توان آن را استنباط کرد.
مرحوم حاج سید رضا اخوی یکی از تجّار موفّق تهران بوده که با علمای تهران از جمله علامه امینی ارتباط داشته و در مراحل تأسیس و ادامۀ فعالیت کتابخانه نجف کمک شایانی به آن داشته است، به گونه‌ای که نام او در شمار اهداکنندگان کتاب به آن کتابخانه بارها در دقتر کتابخانه تکرار شده است. ایشان در بنای ساختمان مجاور کتابخانه که اکنون مزار علامه امینی است، نیز نقش مؤثری داشته است. همچنین با آیة الله سید کاظم شریعتمداری در ارتباط بوده و تولیت موقوفات مسجد امام حسین علیه السلام را به ایشان واگذاشته بود، با نیت احداث مؤسسه‌ای برای تربیت مبلّغ، به شرحی که خواهد آمد. و این مؤسسه تهران با دارالتبلیغ قم ارتباط محکمی داشته است.
حاج سید رضا اخوی از سلسله سادات تقوی اخوی است که بیش از دویست سال کارنامۀ درخشان در خدمت به اهل بیت داشته‌اند. یکی از بزرگان این خاندان، مرحوم سید علی تقوی اخوی است که اهتمام جدّی در برپایی مجالس شعر آیینی داشته و یکی از مهمترین حلقه‌های ادبی شعر مدح اهل بیت را به مدت 65 سال مداوم اداره می‌کرد. گزارشی از این حلقۀ فعّال ادبی را در مقدمه مفصل دکتر حداد عادل بر کتاب «تذکرۀ قدس» می‌توان دید. این کتاب، گزارشی مکتوب از این سلسله جلسات ادبی و شعری است که به تدوین محمد علی عبرت نایینی و تصحیح ابوالفضل مرادی، در دو جلد قطور توسط انتشارات مسجد جمکران منتشر شده است.
ناگفته نماند که دو کتاب دیگر بر اساس گزارش‌هایی مکتوب از این سلسله نشست‌های ادبی – دینی شکل گرفته است: یکی: تذکرۀ مدینة الادب در سه جلد؛ دوم: نامه فرهنگیان در یک مجلد. این دو کتاب نیز مانند کتاب پیش به دست میرزا محمد علی عبرت تدوین شده‌اند. و کتابخانه مجلس هر دو را به شیوۀ چاپ عکسی منتشر کرده است.
این سه کتاب، منابعی غنی برای یک جریان ادبی – دینی قرن سیزدهم و چهاردهم هجری قمری هستند که جای یک پژوهش جدّی در مورد آن خالی است.
حسینیه‌ای که میر سید علی تقوی اخوی به عنوان محلّ تجمّعات بنا نهاده، هم اکون نیز به نام حسینیه اخوی در خیابان مصطفی خمینی تهران برقرار است. بنای دویست سالۀ حسینیه نیز خود بخشی از تاریخ ایران است.
باری، سید رضا اخوی زمانی که تصمیم به بنای مسجدی در میدان فوزیه آن زمان (میدان امام حسین علیه السلام فعلی) می‌گیرد، هم بنای دارالمبلّغین را در کنار آن در نظر می‌گیرد (ظاهراً به دلیل معاشرت با آیة الله شریعتمداری) و هم کتابخانه امیرالمؤمنین علیه السلام. نامگذاری و تعیین اهداف این کتابخانه، اهداف و برنامۀ مجموعۀ نجف را به یاد می‌آورد که سال 1336 شمسی/ 1376 قمری یکی از مراحل تأسیس خود را می‌گذرانده است.
آیا چنین کتابخانه و مؤسسه‌ای در جوار مسجد امام حسین علیه السلام در تهران شکل گرفته یا نه؟ نگارنده این سطور بی خبر است. و دستکم در طول دهها سال که رفت و آمد داشته، خبری از آن ندیده است. ولی صِرف پیش بینیِ این دو مرکز در کنار مسجد، نشانۀ اندیشۀ فرهنگی و آینده اندیشیِ بانی مسجد است که به تبلیغ و تحقیق نیز همپای عبادت می‌اندیشیده و بها می‌داده است تا مثلث اندیشۀ دینی را هدف بگیرد.
در سندی که در پی می‌آید، و تازه به دستم رسیده، بند الف دیده نمی‌شود. نمی‌دانم افتادگی چاپی است یا علت دیگر دارد. بعلاوه سالها پیش متن کامل وقفنامه این مجموعه را دیده بودم که بیش از ده صفحه بود و اکنون دسترسی به آن ندارم تا ببینم در بارۀ کتابخانه یادشده مطلبی دیگر آورده‌اند یا نه. به هر حال، فعلاً نشر این سند، فرصتی مغتنم است تا برگی دیگر از تاریخ معاصر، به ویژه تاریخ زندگی و خدمات علامه مجاهد امینی مرور شود. بدان امید که در آینده کاملتر شود.
*****
متن سند
انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الآخر
به اطلاع اشخاص متدین و نیکوکار می‌رساند.
مرحوم حاجی سید رضا اخوی رضوان الله علیه که یکی از مردان متدین و فداکار عصر اخیر بوده، تمامی ششدانگ دو قطعه زمین معروف به باغ رضائیه در نبش خیابان شاهرضا میدان فوزیه (قطعه اول به مساحت 67/6511 متر مربع و قطعه دوم به مساحت 78/490 متر مربع) به مجموع مساحت 45/7002 متر مربع در تاریخ 29/12/1340 تحت سند شماره 16049 دفترخانه رسمی شماره دو (2) قم به تولیت حضرت آیت الله العظمی آقای سید محمد کاظم شریعتمداری مدّ ظلّه العالی وقف ساختمان مسجد و مدرسه دارالمبلّغین و کتابخانه مربوطه نموده و خود بعد از درک چنین سعادت عظمایی به رحمت الهی پیوست.
در وقف نامه تأسیسات مذکور، از طرف خود مرحوم اخوی عیناً به قرار ذیل طبقه بندی و اسم گذاری شده است:
ب – مسجد جهت عبادت خدا و امور مربوط به آن که به نام مبارک امام حسین علیه السلام نامیده خواهد شد.
ج – مدرسۀ دارالمبلغین به منظور تربیت نمودن مبلّغ شیعۀ اثنی عشری برای اعزام به کشورهای اسلامی و غیر اسلامی و قراء و قصبات و شهرستانها اعم از داخلۀ کشور و یا خارج از مملکت.
د – کتابخانه که به نام مکتبة الامام امیرالمؤمنین علیه السلام العامّة نامیده خواهد شد، با لوازم و متفرّعات و منضمات آن از قبیل چاپخانه، قرائتخانه و دارالترجمه و دارالتألیف و غیره.
حسب الامر حضرت آیت الله شریعتمداری عده‌ای از تجار محترم تهران مأمور شدند که تأسیسات مذکور را به طور آبرومندی که مناسب با محل نیز باشد، ابتداء از مسجد که جنبۀ حیاتی دارد شروع نمایند؛ و با تأییدات خداوند متعال، از چند روز به این طرف، مقدمات امر، از قبیل نقشه و غیره فراهم و بنای مجلّل مسجد زیر نظر مهندس ارجمند عالی مقام جناب آقای حاج حسین آقا لر زاده شروع گردید.
حال ادامه و خاتمه زودتر ساختمان تأسیسات مذکور بستگی به همت بلند مسلمانان متدین و نیکوکار دارد که با بذل کمکهای مؤثّر نقدی و جنسی رضای پروردگار را جلب و خاطر امام زمان عجل الله تعالی فرجه را خوشنود و خویشتن را مشمول آیۀ شریفۀ «انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الآخر» قرار دهند.
به منظور فوق حسابی در بانک صادرات و معادن ایران شعبۀ بازار به شماره 4000 مفتوح و اشخاص خیّر و فداکار می‌توانند کمکهای نقدی خود را در تمام شعب بانک صادرات و معادن ایران در تهران و شهرستانها مخصوصا در شعبه میذان فوزیه به حساب شمارۀ مذکور تأدیه و رسید مربوطه را جهت ثبت به دفتر ساختمان واقع در محلّ مسجد بفرستند و یا اینکه بطور مستقیم نقداً به دفتر مذکور پرداخت نموده و رسید چاپی مخصوص اخذ نمایند.
برای کسب اطلاعات و توضیحات بیشتری می‌توان با تلفن‌های 20573 و 20708 تماس گرفت.
هیئت مدیرۀ مرکزی مسجد امام حسین علیه السلام
نکته دیگر
در یکی از نامه‌های آیة الله سید کاظم شریعتمداری به آیة الله سید محمد هادی میلانی به تاریخ 19 محرم 1384 قمری (که متن آن در کتاب «علم و جهاد: مجموعه اسناد مربوط به آیة الله سید محمد هادی میلانی» ج 2 ص 227 تا 231 آمده است) چنین می‌نویسد:
«راجع به مدرسه دارالتبلیغ که در نظر است در قم دایر شود، چون در تهران در حدود چهار سال است که زمینی وقف بر مسجد و دارالتبلیغ شده است و به اختیار این جانب گذارده‌اند و قرار است که آنجا شروع به ساختمان شود؛ ملاحظه کردیم که اگر مرکز آن در قم نباشد ممکن است بعداً دولت نفوذ نماید، از این لحاظ در قم هم جایی را برای این قسمت معین کردیم که اگر وسیله فراهم شود ساختمان کنیم. و مقصود تربیت عده‌ای از مبلغین است که به درد بخورند. متن برنامه کتاب و سنت خواهد بود. اگر بعضی از آنها احتیاجی به بعضی از علوم داشته باشند البته در حاشیه خواهد بود. اگر ان شاء الله تعالی موفق به ساختمان شویم، بعدها برنامه‌ای معین کرده و قبلاً هم به نظر جنابعالی هم خواهیم رسانید. البته هر نظری یا اصلاحی داشته باشید، عمل خواهد شد انشاء الله».
تحلیل این فصل از تاریخ روحانیت و تبلیغات دینی در آن سالها، هنوز حلقه‌های مفقوده دارد که باید در فرصت‌های دیگر بطور مستند بیان شود.
چهارشنبه ۱۸ مهر ۱۳۹۷ ساعت ۱۱:۵۰
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
۲) از انتشار نظراتی که فاقد محتوا بوده و صرفا انعکاس واکنشهای احساسی باشد جلوگیری خواهد شد .
۳) لطفا جهت بوجود نیامدن مسائل حقوقی از نوشتن نام مسئولین و شخصیت ها تحت هر شرایطی خودداری نمائید .
۴) لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید .