[در آستانۀ دوازدهمین قرن رحلت جناب دعبل]

مقدمه
شش سال پیش مقاله ای در فصلنامه سفینه شماره 41 (ویژۀ پژوهش‌های رضوی - زمستان 1392، ص 170 – 190) نوشتم که در آن حدود 150 مأخذ برای تحقیق در بارۀ دعبل خزاعی معرفی شده بود. این فهرست در چهارده بخش سامان گرفته است: کتابهای چاپی، کتابهای خطی، مقالات، مدخل‌های کتابهای مرجع، نقد و معرفی کتابها، پایان نامه ها، [تمام اینها: به دو زبان فارسی و عربی]، موارد غیر کتابی، استقبالها و معارضه‌ها و ترجمه‌ها و شرحهای قصیدۀ دعبل، آثار مگتوب به زبانهای دیگر (بجز فارسی و عربی).
اکنون پس از گذشت شش سال، در حاشیۀ مطالعاتم به مطالبی دیگر دست یافته ام که می‌تواند به عنوان مکمل آن فهرست مطرح شود. و البته فهرست نگاری کاری است که پایانی ندارد.
این مطالب در قالب دو استدراک عرضه می‌شود، بدان امید که مقدمه ای باشد برای یک همایش علمی سنگین و وزین که در سال 1445 به مناسبت هزار و دویستمین سال رحلت جناب دعبل خزاعی (245 هجری قمری) برگزار شود.
نخستین استدراک، فهرستی است از منابع برای تحقیق در بارۀ دعبل، از کتابهایی که به صورت مشتمل (نه مستقل) مطالبی آورده اند. این فهرست برگرفته از کتاب مشاهیر شعراء الشیعة نوشته محقق فقید معاصر مرحوم استاد عبدالحسین شبستری است. رحمت خدا بر او باد. (مشاهیر شعراء الشیعة، عبدالحسین شبستری، قم: المکتبة الادبیة المختصة، 1421 ق. ج 2 ص 131 – 136).

متن
اعیان الشیعة، ج 6 ص 400 – 425.
الذریعة ج 9 قسم 1 ص 326 و 327، ج 15 ص 150
معالم العلماء ص 151
رجال حلی ص 70
رجال طوسی ص 375
رجال ابن داود ص 92
قاموس الرجال ج 4 ص 277 – 291.
رجال نجاشی ص 116
رجال کشی ص 504 و 505
تأسیس الشیعة ص 193 – 195 و 275 [شماره صفحه از چاپ دو جلدی مؤسسه کتابشناسی شیعه و تعلیقات سید عبدالستار حسنی اضافه شود]
بهجة الآمال ج 4 ص 94 – 126 .
روضات الجنات ج 3 ص 306 – 325 .
ادب الطف ج 1 ص 295 – 309 .
سفینة البحار ج 3 ص 45 – 47.
معجم رجال الحدیث ج 7 ص 143 – 146.
الغدیر ج 2 ص 349 – 386.
نقد الرجال ص 131.
الجامع فی الرجال ج 1 ص 756.
عیون اخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 142 و 263 – 267.
تاریخ بغداد ج 8 ص 382 – 385.
الکامل فی التاریخ ج 7 ص 94.
صبح الأعشی ج 1 ص 341، ج 2 ص 300.
تاریخ ابن خلدون ج 2 ص 374.
البدایة و النهایة ج 10 ص 287، 362، ج 11 ص 241.
المورد ج 3 ص 190.
مرآة الجنان ج 2 ص 145 – 147.
ربیع الابرار، (بنگرید به فهرست آن).
الاغانی ج 17 ص 31 – 62.
لسان المیزان ج 2 ص 430 – 432.
معجم الادباء ج 11 ص 99 – 112.
شذرات الذهب ج 2 ص 111 – 112.
الموسوعة الاسلامیة ج 5 ص 193 – 194.
دائرة المعارف الاسلامیة ج 9 ص 241 – 245.
الفهرست للندیم ج 183.
میزان الاعتدال ج 2 ص 27.
ادباء العرب للبستانی ج 2 ص 113 – 126.
وفیات الاعیان ج 2 ص 266 – 270.
المنتظم ج 11 ص 342 – 344.
معجم المؤلفین ج 4 ص 145.
الأعلام ج 2 ص 339.
سیر أعلام النبلاء ج 11 ص 519.
العبر ج 1 ص 352.
الإعلام بوفیات الأعلام ص 110.
تاریخ آداب اللغة العربیة ج 1 ص 377 – 378.
دائرة المعارف للبستانی ج 7 ص 693 – 695.
تاریخ الأدب العربی بروکلمان ج 2 ص 39 – 41.
النجوم الزاهرة ج 2 ص 322 – 323.
الروض المعطار ص 130، 322، 400.
تاریخ التراث العربی سزگین مجلد 2 جزء 4 ص 90 – 94.
جمهرة أنساب العرب ص 241.
تهذیب تاریخ دمشق ج 5 ص 230 – 245.
الوافی بالوفیات ج 14 ص 12 – 17.
ریحانة الأدب ج 2 ص 128 – 133.
مجالس المؤمنین ج 2 ص 517 – 526.
العقد الفرید ج 1 ص 132، 137، 147، 148، 153، 171. ج 2 ص 42، 62، 64، 289. ج 5 ص 43، 184، 237، 238. ج 6 ص 58، 140، 141، 295، 296.
الکامل مبرّد ج 1 ص 214. ج 2 ص 9، 180. ج 3 ص 48، 77، 154، 157، 159، 160. ج 4 ص 45.
دول الاسلام ج 132.
تاریخ ابوالفداء ج 3 ص 53.
معاهد التنصیص ج 2 ص 190.
مشاهیر الشعراء و الأدباء ص 91.
مفتاح السعادة ج 1 ص 201 – 202.
منتهی المقال ج 3 ص 218 – 221.
تاریخ الاسلام (حوادث سال 241 – 250) ص 258 – 264.
تاریخ ابن الوردی ج 1 ص 219 – 220.
تاریخ الخمیس ج 2 ص 378.
الحیوان ج 3 ص 374.
بلغة المحدثین (آخر کتاب معراج أهل الکمال) ص 360.
جامع الرواة ج 1 ص 311.
عیون الأخبار ج 1 ص 51، 130، 334. ج 2 ص 36، 188، 195، 197. ج 3 ص 20، 43، 82، 123، 220، 240، 246، 247، 259. ج 4 ص 38، 39.
اکتفاء القنوع ص 266.
کشف الحجب و الأستار ص 119.
مجمع الرجال ج 2 ص 296.
فرهنگ معین ج 5 ص 531 – 532.
لغت نامه دهخدا ج 23 ص 29.
العندبیل ج 1 ص 266 – 268.
الوجیزة ص 209 – 210.
التحریر الطاووسی ص 100 – 101.
منهج المقال ص 137.
تنقیح المقال ج 1 ص 417 – 419.
البیان و التبیین ج 3 ص 250 – 251.
تاریخ الأدب العربی عمر فروخ ج 2 ص 284 – 289.
نسمة السحر ج 2 ص 105 – 117.

چند توضیح
اول: نام این کتابها در پایان جلد 5 مشاهیر شعراء الشیعة ص 431 – 452 آمده، ولی مشخصات چاپی ذکر نشده است.
دوم: چنانکه این فهرست نشان می‌دهد، در بارۀ دعبل در چند گروه کتاب گفتگو شده است: شیعه و سنی، حدیث، رجال، تاریخ، ادبیات، مرجع عمومی، تذکره، و ...
فهرست منابع، از این جهت قابل تقسیم است، چنانکه از طریق زمان نیز قابل تقسیم است.
سوم: این فهرست 82 عنوان کتاب مشتمل را در بر دارد.
والحمد لله اولاً و آخراً.